________________
૨૪૪
શ્રી મહાવીરચરિત્ર.
પૂર્ણિમાને ચંદ્ર કેમ ઉદય પામ્ય અને ગાઢ દાઢાયુક્ત મુખવાળા રાહુએ કેમ તેને ગ્રસ્ત કર્યો? અહે! ભૂમંડલના મંડનરૂપ કલ્પવૃક્ષને અંકુર કેમ ઉત્પન્ન થયે અને વન–વરાહે તેને મૂળથી જ કેમ ઉખેડી નાખે? ભુવનના તિલકરૂપ અને અકારણ સ્નેહ ધરાવનાર એ વિદ્યાસિદ્ધ કેમ મારે મિત્ર થયે અને અલ્પ સમયમાં તે કેમ અદશ્ય થઈ ગયે? હું સમજું છું કે મારા મંદ ભાગ્યથી જ તેની આવી દશા થઈ. ખરી વાત છે કે જ્યાં કુવાડો પડે, તે વૃક્ષ શાખાશુષ્ક બની જાય. વળી મારે મને રથ એ હતું કે એનાથી મારા વાંછિતાર્થની સિદ્ધિ થશે, પરંતુ દેવે તે બધી આશા વિફળ કરી દીધી; તે હવે આવા કલંકપંકથી ખરડાયેલ અને વિષવૃક્ષની જેમ લેકોને દુઃખદાયક એવા મારા શરીરને હું શી રીતે ધારણ કરી શકીશ?” એમ ચિંતવીને તે મુક્તકઠે રવા લાગે-હા ! પરમ આશ્ચર્યરૂપ રના રત્નાકર ! હા! નિષ્કારણ કરુણરસના સાગર! હા! પરમ વિદ્યાધરીઓના વિલાસવડે સુભગ હા અસાધારણ સાહસથી કાત્યાયનીને સંતુષ્ટ કરી વર લેનાર ! આમ એકદમ તું દષ્ટિપથથી કેમ ચાલ્યા ગયે? મને મંદભાગીને પ્રત્યુત્તર આપ. શું તમારા જેવા પુરૂષે પર પણ આવી આપદાઓ આવી પડે છે ? હા ! પાપી કૃતાંત ! શું એકીસાથે આ વસુંધરાને પુરૂષરત્ન રહિત કરવા બેઠે છે. એમ વિલાપ કરી, તેના વિરહાગ્નિને પ્રશાંત કરવા માટે ગંગાજળમાં પડવાને ઇચ્છતે પોતાના વસને મજબુત બાંધી, કેશ–પાશ સમારી, અંજલિ જોડીને તે ભાગીરથીને વિનવવા લાગે-હે દેવી! સુરસરિતા ! એ મારા પરમ બાંધવને તે જ અપહર્યો છે, માટે તેને અનુસરવાની ઈચ્છાથી હું પણ હવે તારા પ્રવાહમાં પડું છું; કારણ કે અગ્નિદગ્ધને અગ્નિ જ ઔષધ છે, એ વૃદ્ધવાદ છે; એમ કહી તે જેટલામાં ઉન્નત દુસ્તટ પરથી ઝંપા આપતો નથી તેટલામાં પાસે રહેલા કેઈ નાસ્તિકવાદીએ તેને પકડી લીધો અને પૂછયું કે-“અરે મુગ્ધ ! તું આમ શા માટે પડે છે?” એટલે તેણે પિતાના ગામથી નીકળે ત્યારથી માંડીને વિદ્યાસિદ્ધના દર્શનને ઈચ્છતાં ગંગાનદીમાં પડવા સુધીને બધે વૃત્તાંત નિવેદન કર્યો, જે સાંભળતાં તેમણે કહ્યું- હે મૂઢ! આ માર્ગ તને કેણે બતાવ્યું છે? કે અહીં પડવાથી પ્રિયસમાગમ, વ્યાધિનાશ અને પાપપ્રલય થાય. આ નદી તે સમસ્ત દેશાંતરથી આવેલ લેકે કે જેઓ કઢી, સર્વાગે સડેલા એવા તેમના સ્નાનથી દુગંછનીય જળવાળી અને મહારાક્ષસીની જેમ અનેક મૃતક-અસ્થિસમૂહનું ભક્ષણ કરવામાં તત્પર છે, તે મનવાંછિત કેમ પૂરશે ? અહા ! મહામહ, અહો ! ગાડરીયે પ્રવાહ. વિચક્ષણ જ આ પ્રમાણે કહે છે તે સત્ય છે કે