________________
શ્રી મહાવીર ચરિત્ર. મન્મથ કરતાં અધિક રૂપસંપત્તિ, લોકો પ્રત્યે વાત્સલ્ય ઇત્યાદિ કુમારના ગુણે જતાં રાજા અત્યંત તન્મય બનીને મંગલ-પાઠકે પાસે તે એક કુમારને ઉદ્દેશીને જ પઢાવત, ચિત્રની ભીંતેમાં તેને જ આળેખાવતે, તેની જ કીર્તિ સાંભળ, સંગીતમાં તેને જ ગવરાવતે અને તેને ઉદ્દેશીને જ નટને નચાવતું હતું. કહ્યું છે કેન્દ્ર, દુરાચારી, રૂપરહિત અને ગુણહીન છતાં પિતાના પુત્ર પ્રત્યે લોકે કંઈ અપૂર્વ પ્રેમ બતાવે છે, તે પછી લાંબા કાળે પ્રાપ્ત થયેલ, સમસ્ત. ગુણ-મણિના નિધાનરૂપ, તથા પિતાના કુળને ઉદ્ધાર કરવામાં સમર્થ એવા પુત્રમાં રાજાને સ્નેહ કેમ ન હોય ?
એકદા રાજા આસ્થાન-મંડપમાં બેઠે હતું, અને કુમાર પાદપીઠ આગળ બેઠો. મંત્રી, સામતે પિતપતાના સ્થાને બેઠા, ગાયકોએ મને હેર સ્વરથી સંગીત શરૂ કરતાં, તેમજ વિચિત્ર પદક્ષેપ સહિત નાટ્ય વિધાનમાં વિચક્ષણે એવી વારાંગનાઓએ અભુત નૃત્ય ચલાવતાં, પ્રતિહારોએ પાસે આવીને વિનંતી કરી કે હે દેવ ! હર્ષપુર નગરના દેવસેન રાજાને દૂત દ્વારપર ઉભે છે, તે આપના દર્શનને ઈચ્છે છે.” રાજાએ કહ્યું- હે ભદ્ર ! તેને સત્વર પ્રવેશ કરાવ.” એટલે “ જેવી દેવની આજ્ઞા ” એમ કહી દ્વારપાલે તેને પ્રવેશ કરાવતાં, રાજાએ તેને યોગ્ય સત્કાર કર્યો અને આગમનનું પ્રયોજન પૂછયું. ત્યારે દૂત બે -“હર્ષપુરના રાજા દેવસેને રૂપ, વન અને ગુણેથી નાગકન્યાને પણ હસી કહાડનાર એવી પિતાની શીલવતી નામની કન્યા નિમિત્તે વર જેવા માટે મને તમારી પાસે મોકલ્યો છે.” રાજાએ જણાવ્યું હે ભદ્ર! પાદપીઠ પાસે બેઠેલ કુમારને જોઈ લે અને તું પોતે વિચાર કરી લે કે એ વર યોગ્ય છે કે નહિ?” દૂત બેલ્ય–“હે દેવ ! કંઈક વિનંતી કરવાની છે.” રાજાએ કહ્યું
ભલે નિવેદન કર.” તે જણાવ્યું–“જે એમ હોય, તે સાંભળો–અમારા દેવસેન રાજાને સમસ્ત વીર વર્ગમાં પ્રધાન એ કાલમેઘ નામે મહામલ્લ છે, તેના બળ—પ્રકર્ષનું કેટલું વર્ણન કરીએ? કારણકે દઢ અને કઠિન કાયાવાળા, વનમહિને યૂથપતિ રૂર્ણ થયેલ હોય, છતાં તેની સાથે તે કાલમેઘ પિતાના બળદને લઇને શિર ઝુકાવીને લડવા તૈયાર થાય છે. વળી મર્દોન્મત્ત હાથીને પણ પિતાના હાથે સુંઢમાં પકડીને તે દિવસે જન્મેલ વાછરડાની જેમ લીલાપૂર્વક આગળ ખેંચી જાય છે. તે સે ભાર વજનની સાંકળ, જીણું દેરીની જેમ હેજમાં તે નાખે છે અને પિતાના મુષ્ટિપ્રહારથી શિલાને પણ તે જર્જરિત કરી મૂકે છે. માંસની વિરૂદ્ધ લેહ મનાય છે એ પણ ત્યાં વિપરીત થઈ જાય છે, કારણકે તેના પ્રત્યે છેડેલ બાણે પણ બાહ્ય ભાગને પણ સ્પર્શી શકતા નથી. એ પ્રમાણે તે પિતાના ગાઢ બળ-મદથી ત્રિભુવનને જીર્ણ તૃણ સમાન માનત મત્ત હાથીની જેમ નિરંકુશ થઈને નગરમાં ભમ્યા કરે છે.