________________
૧૨૮
શ્રી મહાવીરચરિત્ર.
ભણી ચાલ્યું. માર્ગમાં અખંડ પ્રયાણે ચાલતાં, કમળ વૃક્ષેથી સુશોભિત, ઉભટ મયૂરોના નૃત્યાડંબરથી રમણીય, હંસ, સારસ, ચાતક, કેફિલ પ્રમુખ પક્ષીએના કલરવયુકત, પુનાગ, નાગ, જાંબુ, જંબીર, નિંબ, આમ્ર, ચંપક, અશોક પ્રમુખ વૃક્ષોથી ચેતરફ શોભાયમાન, તથા ભૈરવ–પતનની નજીકમાં આવેલા એવા એક ઉપવનમાં હું જઈ પહોંચ્યો. ત્યાં એક મહાકાલ નામે ગાચાર્ય મારા જેવામાં આવ્યું કે જેને અનેક લેકે નમસ્કાર કરતા, લક્ષણયુકત પુરૂષની પરી-કપાળ સંઘરત, મંત્રધ્યાનમાં પરાયણ રહેતે, હાથમાં ગદંડ રાખતે, સમસ્ત જ્ઞાન-વિજ્ઞાનમાં પરમ પ્રકૃષ્ટ અને પિતાના સાહસથી જે વેતાબેને સંતુષ્ટ કરતા હતા. તેને જોતાં મેં પ્રણામ કર્યા, એટલે આદરપૂર્વક તેણે મને આશિષ આપતાં હું પાસેની ભૂમિ પર બેઠે. તેણે મને સ્નિગ્ધ દષ્ટિથી જોતાં ક્ષણવાર પછી બોલાવ્યો કે–“હે ભદ્ર ! તું બહુ ઉદ્વિગ્ન જે દેખાય છે તે શું તારૂં ધન નાશ પામ્યું છે? વિદેશમાં આવી ચડે છે કે બીજું કાંઈ કારણ છે?” ત્યારે મેં કહ્યું-“હે ભગવન્! અમારા જેવા પુણ્યહીન પ્રાણીઓ પગલે પગલે ઉદ્વિગ્ન જ હોય છે, તેમાં કેટલાં કારણે કહી બતાવવા?” તે બે -તેપણ કંઈ વિશેષ કારણ સાંભળવા ઈચ્છું છું,’ જણાવ્યું “હે ભગવન્! ધ્યાનમાં વિન્ન કરનાર એવા એ કારણ કહી બતાવવાથી પણ શું ?” મહાકાલ બે –તારે ધ્યાનની ચિંતા કરવાથી પણ શું? તું મારા કહ્યા પ્રમાણે કર.” એટલે વિદ્યાધરનું અવલોકન, યુદ્ધ કરતાં પહેલા બેચરનું રક્ષણ, મહા-અટવીમાં નિપાતન, પિતાના નગરમાં આગમન, મંત્રી, સામત પ્રમુખ જનેએ કરેલ અપમાન, રાજ્યના અપહારનું દુ:ખ, ઉપચાર કરેલ વિદ્યાધરની ઉપેક્ષા, નગર થકી નીકળવું અને ભૈરવ–પતન પ્રત્યે જતાં તમારે સમાગમ-ઈત્યાદિ તેને મેં કહી સંભળાવ્યું. જે સાંભળતાં મહાકાલે કહ્યું–“અહો ! દુષ્ટ દેવની આ બધી વિરૂદ્ધ ચેષ્ટા છે, કે આવા અસાધારણ સાહસિક પુરૂષને બનાવીને, તેમને આવા તીવ્ર દુઃખનું ભાજન કરે છે. અથવા તે સાહસિક પુરૂષનું હૃદય, હોટું દુઃખ પડતાં પણ તે સહન કરી લે છે અને સામાન્ય જને, લેશ દુ:ખમાં પણ જીર્ણ પર્ણપટની જેમ તરત વિઘટી જાય છે-હતાશ બને છે. જેમાં તેમના પર મોટું દુઃખ આવી પડે છે, તેમ સુખ પણ તેમને સંભવે છે. પરંતુ ઈતર–સામાન્ય જનેને તે સદાકાળ સુખ-દુઃખ તુલ્ય જ હોય છે. અથવા તે અંતરાયરહિત સુખ કોને મળ્યું છે? આપદા કેના શિરે પી નથી? ખેલ જનેએ કેને દૂષિત કરેલ નથી ? અગર લક્ષમી કેની સ્થિર રહી છે? એમ સમજીને શોક તજી દે. ફરી પણ તને વાંછિત પ્રાપ્ત થશે. સૂર્ય પણ રાત્રિના તિમિર-વિગમ પછી ઉદય પામે છે. વળી તેં કહ્યું કે “મરણ નિમિત્તે ભૈરવ-પતન કરું.” એ સુજ્ઞ જનેએ નિષેધ કરેલ છે અને ક્ષત્રિય-ધર્મથી