________________
પ્રકરણ-૫
રસાત્મકતા અને ભાવાત્મકતા
ભરત મુનિ અને દંડી જણાવે છે કે નાટકમાં વીરરસ કે શૃંગારરસ મુખ્યત્વે હે જોઈએ અને બીજા બધા રસે તેના અંગરૂપે આવવા જોઈએ. નિર્વહણ વખતે, અર્થાત છેલ્લે અદ્ભુત રસ હોવો જોઈએ. આમ બધા રસ નાટકમાં ઓછાવત્તા અંશે આવવા જોઈએ.'
સોમેશ્વરે ભરત, દંડી અને રામચંદ્ર-ગુણચંદ્ર આપેલા નાટકના રસસિદ્ધાંતને લયમાં રાખીને ઉલ્લાધરા ધવ'માં રસનું આયોજન કર્યું છે. - આ નાટકને મુખ્ય વિરરસ છે. તેમાંય યુદ્ધવીર અને ધર્મવીર બંને પ્રકારના રસનું આયોજન થયેલું છે. • - અંક ૧ ના આરંભે રામના શૌર્ય–બળની શતાનંદ પ્રશંસા કરે છે (શ્લે. ૧૧-૧૩) રામ જેટલું જ બળવાન અને પરાક્રમી રાવણના બળ-પરાક્રમના તથા પરશુરામના રામ પ્રત્યેના કેપના વર્ણનમાં શરૂઆતમાં જ યુદ્ધનીર રસની ઠીક જમાવટ થઈ જાય છે. પરશુરામના વૌષ્ણવ ધનુષ્ય ભંગ કરીને વિજયી રામના ઉત્સાહ અને પ્રસન્નતાભર્યા વાતાવરણમાં પ્રથમ અંક પૂરે થયેલ છે. રાજા દશરથ પિતાના પુત્ર રામને રાજ્ય ભાર સોંપવાની ઉતાવળ કરે છે. તેમાં પણ ઉત્સાહને ભાવ તથા વનપ્રયાણ વખતે માતા-પિતાની આજ્ઞાપાલનને રામને ઉત્સાહ તથા મોટાભાઈ રામને ખાતર વનમાં જેવાને તથા જગત સાથે યુદ્ધ કરી લેવાને લક્ષ્મણને ઉત્સાહ અજબ રીતે વ્યક્ત થયેલ છે.
રાવણ સીતાનું અપહરણ કરવા જાય છે તે વખતે તેની સ્વગતિમાં બે તાપસ બટુઓ (રામ-લક્ષ્મણ) પ્રત્યેને રેષ, વૈરની ભાવના તથા તેમને ઘાટ ઘડવાની ઈચ્છા નીચેના શબ્દોમાં વ્યક્ત થઈ છે.
