Page Text
________________
નાટક તરીકે ઉ૯લાઘરાઘવ
૫૧
નિદે શ મુખ્ય અને બદલે વિષ્ઠભકમાં સચવવામાં આવ્યો છે. ચતુર્થઅંકમાં બે ગંધની અયોધ્યાથી પિતાની નગરી તરફની વિમાનયાત્રાના વર્ણનમાં દૂરધ્વાનને ઉલેખ કહી શકાય અને અષ્ટમ અંકમાં રામના અયોધ્યા પ્રત્યાગમન પ્રસંગે પણ કવિએ દુરાગ્વાનને ઉપયોગ કર્યો એમ કહેવાનું મન થાય, પરંતુ દેવ-ગંધર્વ જેવી અમાનુષી નિઓની તથા ગગનવિહારી વિમાન જેવાં દિવ્ય વાહને (સાધન) દ્વારા થતી પ્રવાસની બાબતમાં પ્રવાસ સુદીર્ઘ હોવા છતાં એટલે ઝડપી થતાં હોય છે કે તેનું નિરૂપણ ઘણું ટૂંકું લાગે ના. દ. કારે એ પણ દિવ્યને ગગનસંક્રમણનું સામર્થ્ય હોવાથી અહીં તેને અપવાદ સ્વીકાર્યો લાગે છે.
અંકમાં કથાનકની વિરુદ્ધ કે રસઘાતક કંઈ પણ ન જવું જોઈએ. કથાનકની દષ્ટિએ, અંકની દૃષ્ટિએ અને વિષ્ઠભકાદિમાં પણ નિષિદ્ધ બાબતે હેય તેવી બાબતેની સુદી યાદી નાટયશાસ્ત્રના ગ્રંથમાં મળે છે. આ નાટકમાં તે નિયમાનુસાર કવિએ નિષિદ્ધ બાબતેની પ્રત્યક્ષ રજૂઆત ટાળીને તેના પરેશ સૂચન દ્વારા જ નિર્દેશ કર્યો છે, દા. તે મુખ્ય નાયકને ઘાત આ નાટકમાં કયાંય સૂચવાયો નથી, પણ લક્ષમણના મૂર્ણિત થયા પછી તેને મૃત સમજીને રામે પ્રાણ ત્યાગ કરવાની તૈયારી જે વા. રા.માં બતાવી છે તે આ નાટકમાં પણ નાયકની થોડી હતાશાને લીધે બતાવાઈ છે ખરી (અ. .). અં ૭ માં લક્ષમણું મૂર્શિત થયાના વર્ણનમાં પણ રુધિરનું ટપકવું જરા પણ બતાવ્યું નથી. કુંભકર્ણ પિતાના ઘામાંથી નીકળતા રુધિરાસવથી મત્ત થયા છે તેવું વૃકમુખની ઉક્તિમાં રુધિર ટપકવાનું પક્ષ વર્ણન કર્યું છે (અં. ૭, લે. ૩). યુદ્ધવર્ણનમાં રૂધિરનું પરોક્ષ સૂચન ઘેરાક્ષની ઉક્તિમાં આવે છે (સં. , પૃ. -૭). રામ-રાવણના યુદ્ધનું વર્ણન કાપટિક-વૃકમુખના સંવાદમાં પ્રત્યક્ષ જેવો આભાસ ઊભો થાય તે રીતે રજૂ થયું છે. આમ સેમેજરે નિષિદ્ધ બાબતનું અંકમાં સૂચન કે નિરૂપણ કરવામાં નિયમનું અનુપાલન કર્યું છે. | નાટકના પ્રત્યેક અંકમાં નાયકની ઉપસ્થિતિ (એક યા બીજી રીતે પણ) એજાવી જોઈએ. એ નિયમ અનુસાર આ નાટકના પ્રત્યેક અંકમાં નાયક–રામની ઉપસ્થિતિ વરતાય છે. અંકમાં જેટલાં પ્રાત્રે હોય તેમની અંકને અંતે નિષ્ક્રાંતિ થવી જોઈએ. આ નિયમ સામાન્ય રીતે બધાં નાટકકારોની જેમ સામેશ્વરે પણ પિતાની આ નાટયકૃતિપર જાળવ્યા છે. - આમ અંકમાં અગ્ય બાબતોનું, પ્રસંગને યેગ્ય સમયાવધિનું અને રસથાનાને અનુરૂપ પ્રસંગનો રજૂઆતનું સૂચન શાસ્ત્રીય દષ્ટિએ સ્પષ્ટ કરવામાં
| SR No. | 005744 |
| Book Title | Ullaghraghav Ek Adhyayan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vibhuti V Bhatt |
| Publisher | Vibhuti V Bhatt |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 158 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |