Page Text
________________
ઉલ્લાઘરાધવ એક અધ્યયન અં. ૩ માં સુમંત્ર નિત્ય કર્મથી પરવારીને કચેરીએ જઈને રાજાને મળી આવ્યું હોવાનું અને તે કૌશલ્યા માતાને પણ નિત્ય કર્મ પરવારીને જલદીથી રાજ દરબારે પહોંચી જવાનું જણાવે છે. તે પરથી એ અંક સવારના બીજા પ્રહરમાં શરૂ થયો હોવાનું અનુમાન તારવી શકાય. પરંતુ તે પછી તે અંકમાં સમય અંગે ખાસ નિદેશ ઉપલબ્ધ નથી.
અંક ૪ માં પણ શરૂઆતમાં સમયને કઈ પણ નિર્દેશ થયે નથી, પરંતુ દશરથ રાજાના મૃત્યુને લીધે કનકચૂડને શાપાવધિ પૂરે થયો હોવાનું સૂચન થયું છે ખરું. આ પરથી રામ વનવાસ પછી ઓછામાં ઓછા લગભગ છ દિવસે આ અંકનું કથાનક ભજવવું શરુ થયું હોવાનું માની શકાય. આ અંકને અંતે રામ સાયં સંધ્યા કરવાને સમય નિર્દેશ કરે છે તે પરથી એ અંકની સમાપ્તિના સમયને ખ્યાલ સ્પષ્ટ થઈ શકે છે.
ત્યાર પછીના કેઈ અોમાં અભિનય કે પ્રસંગની અંદર સમયને નિર્દેશ સ્પષ્ટ રીતે થતું નથી.
એ રીતે જોતાં આ નાટકના આઠ અંકે ઓછામાં ઓછા છ કલાક માગી લે! પરંતુ અભિનયની દૃષ્ટિએ એ પ્રસંગો સ્થળ અને સમયની મર્યાદામાં રહીને રંગમંચ પર રજૂ કરી શકાય તેવી પરિસ્થિતિ સર્જાઈ શકે ખરી. (કઈ મહાપર્વના દિવસે લાંબો સમય ચાલે તેવાં નાટક ભજવાતાં હશે અને તેમાં બે ત્રણ વિરામ રખાતા હશે). આથી મુરારિ, રાજશેખર અને જયદેવ જેવા નાટ્યકારોની કૃતિઓ, જે અનુકાલીન સંસ્કૃત નાટયકૃતિઓનું પ્રતિનિધિત્વ ધરાવે છે, તેના કરતાં ઘણું વધારે અંશે સેમેશ્વરની આ નાટયકૃતિ સમય, સ્થળ અને ક્રિયા (અર્થાત્ પ્રસંગોની રજૂઆત)નું સામંજસ્ય જાળવી શકી હેય તેમ માલૂમ પડે છે.
- ના. દર્પણ કારોએ “ચતુર્યામ મુદ્દત (ના.દ, સૂ.૧૬) થી સમયનું “બ: પલાયન સધિ' (૧૮) અને 'પૂરાવાને પૂરોધે રાજ્ય-દેશાદિ વિપ્લવા (સૂ, ૧૯) થી સ્થળનું સામંજસ્ય ગોઠવવાને પ્રયત્ન કર્યો લાગે છે. ધનંજયધનિકે પણ એવું સામંજસ્ય ગોઠવી જોયું છે. આ લક્ષણ જોતાં સંસ્કૃત નાટયશાસ્ત્રમાં સ્થળ, સમય અને પ્રસંગ (ક્રિયા)ની એકતા જાળવવવાને આગ્રહ (સિદ્ધાંત સ્વીકાર્ય લાગે છે.) એ ખ્યાલ ઓછા-વત્તા પ્રમાણમાં આ નાટકમાં પણ રખાય છે.
‘પૂરાવાન” અથવા “પ્રયાણ-રામે ચિત્રકુટથી આગળ કરેલ વનપ્રયાણ
| SR No. | 005744 |
| Book Title | Ullaghraghav Ek Adhyayan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vibhuti V Bhatt |
| Publisher | Vibhuti V Bhatt |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 158 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |