Page Text
________________
નાટક તરીકે ઉલ્લાઘરાઘવ રાજા રા -ધરા , જોઇ જ ભાષાનું આયોજન થતું હોય છે, જયારે પ્રવેશકમાં માગધી વગેરે પ્રાકૃત ભાષાઓમાંથી ગમે તેનું આયોજન થતું હોય છે. (૩) વિષ્ઠભક પ્રસ્તાવના પછી એટલે કે પ્રથમ અંકની પહેલાં પણ યોજી શકાય છે, જ્યારે પ્રવેશક પ્રથમ અંકની પહેલાં યોજી શકાતું નથી. વિધ્વંભક અને પ્રવેશકને પ્રયોગ નાટકાદિક રૂપકેમાં થાય છે, વ્યાયેગાદિ રૂપમાં થતો નથી, જ્યારે અંકાસ્ય વગેરેને પ્રયોગ સર્વ રૂપકમાં થાય છે. આ પ્રમાણે વિખંભક અને પ્રવેશકનું
સ્વરૂપ તપાસ્યા પછી આ નાટકના ત્રીજા અંકની પહેલાં આવતા પ્રવેશીને વિચાર કરી શકાય.
ત્રીજા અંકને પ્રવેશકઃ ત્રીજા અંકની પહેલાં દશરથ રાજાના પક્ષની મંથરા અને સુબુદ્ધિકા નામની બે દાસીઓના પ્રાકૃત સંવાદમાં આ પ્રવેશક જાયે છે.
બીજા અંકને અંતે સૂચવાયેલી રામના રાજ્યાભિષેકની બાબતનું અનુસંધાન જાળવવા માટે તથા ત્રીજા અંકમાં રામના રાજ્યાભિષેકમાં આવનાર વિપત્તિના સૂચન માટે આ પ્રવેશકની યોજના થઈ છે. રામને લઈને આવવા માટે સુમંત્રને કહેવા માટે કૈકેયીએ મંથરાને મોકલેલી હતી, તે કામ મંથરાએ સંપન્ન કર્યું છે. આમ બનેલી બાબત માટે વિધ્વંભક કરતાં પ્રમાણમાં અલ્પ સમય દરમ્યાનનું વસ્તુ પ્રવેશકમાં સૂચવાયું છે.
અંકાસ્યઃ અંકના અંતિમ પાત્ર દ્વારા પછીના છિન્ન (અર્થાત આગલા અંક સાથેના સંબંધ વિનાના) અંકને આરંભ જ તે અંકાસ્ય' કહેવાય છે. લક્ષણ અનુસાર આ નાટકમાં અં-૧ના અંતના જનકરાજાની ઉક્તિથી સુચિત થતા નાયિકના અભ્યદયથી તૃતીય અંકના પ્રવેશકમાં તે વિપરીત થતું બતાવ્યું છે તેથી પહેલી અને પછીની બાબતમાં છિન્ન અંકની યોજના થઈ ગણાય. - અંકાવતાર: (પ્રવેશકાદદ્વારા) સુચન કર્યા વિના (પૂર્વ અંકનાં) પાત્ર દ્વારા પછીના અંકને એકાએક આરંભ અવતાર થાય છે તેને “અંકાવતાર' કહે છે. આ નાટકમાં સાતમા અંકને અંતે વિભીષણ પુષ્પક વિમાન તૈયાર કરીને રામને અધ્યા જવા માટે બોલાવી રહ્યા છે. તે સૂચન મુજબ આઠમા અંકને આરંભ નિરૂપાય છે, જેમાં રામ, સીતા, વિભીષણ વગેરે વિમાનમાં બેઠેલાં છે. આમ અહીં પૂર્વ અંકનાં પાત્રો દ્વારા પછીના અંકનું અવતરણ થયું છે.
| SR No. | 005744 |
| Book Title | Ullaghraghav Ek Adhyayan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vibhuti V Bhatt |
| Publisher | Vibhuti V Bhatt |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 158 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |