Ullaghraghav Ek Adhyayan

SR No.: 005744
Original Sutra Author: N/A
Author: Vibhuti V Bhatt
Publisher: Vibhuti V Bhatt
Publication Year: 1989
Total Pages: 158
Language: Gujarati
Classification: Book_Gujarati
File Size: 11 MB

Page 59

૪૬
ઉલ્લાઘરાઘવઃ એક અધ્યયન વખતે અંગદને પણ રામે કાનમાં કંઈક કહીને રાવણ પાસે મેક છે. એ સૂચનથી છ અંક શરૂ થાય છે.
આમ વચગાળામાં બની ગયેલું સુદીર્ઘ સમયપર્યતનું કથાનક તથા આગામી બનાવનું સૂચન આ “હ વિખંભક”માં જાયું છે.
પાંચમા અંકના વિઝંભક: આ વિષ્ઠભક મિત્ર વિખંભક છે, કેમ કે તેમાં રાવણના પક્ષના એક મધ્યમ તથા એક કનિષ્ઠ વર્ગના પાત્રની સંસ્કૃત– પ્રાકૃતમાં વાતચીત જાઈ છે. અહીં ચોથા–પાંચમા અંકે વચ્ચેના કથાનકનું જોડાણ કરવામાં આવ્યું છે. તેમાં પણ વચગાળાના અને પ્રમાણમાં વધુ સમય દરમ્યાન બની ગયેલા રામ વિશેના બનાવોનું નિરૂપણું કરી - રાવણની વર્તમાન મનેદશા વર્ણવીને મુખ્ય અંકના દશ્યના પ્રસંગનું સૂચન કરવામાં આવ્યું છે.
આમ તે મારીચની પ્રથમ સુદીર્ઘ એક જ ઉક્તિ પાછલા અને આગામી અંકની બાબતનું અનુસંધાન કરવા માટે પૂરતી હોવાનું જણાય છે. તેમ છતાં સોમેશ્વરે પ્રસંગ તથા ભાવને વધુ ઓપ આપવા અને અસરકારક બનાવવા તથા પાત્રને વધુ પરિચય કરાવવા માટે વિધ્વંભકની ગોઠવણ સારી રીતે કરી લાગે છે.
આ મિશ્ર વિષ્ઠભકમાં ચિત્રકૂટથી દક્ષિણ દિશાએ રામનું વનપ્રયાણ શરૂ થયું ત્યારથી માંડીને વચગાળાના ઠીક ઠીક સમય દરમ્યાન બની ગયેલે વૃત્તાંત અને સીતાના અપહરણના બનાવના પ્રસંગની પૂર્વભૂમિકા રજૂ થઈ છે. મુખ્ય દૃશ્ય કે મુખ્ય અંક માટે વધુ મહત્વની નહિ, છતાં મુખ્ય અંકની બાબતને સમજવા આ વિધ્વંભકની બાબત અગત્યની ગણી શકાય.
પ્રવેશક: પ્રવેશકમાં બે કે વચ્ચેની બાબતોનું સંક્ષિપ્ત નિરૂપણ થતું હોય છે. તે ખાસ કરીને પ્રકરણ અને નાટકમાં પ્રયોજવામાં આવે છે. તેમાં ઉત્તમ નહિ, પણ મધ્યમ પાત્રને પ્રાકૃતાદિ ભાષામાં સંવાદ થતું હોય છે.૭૯ ના. દ. પ્રમાણે નાટક વગેરે ચાર પ્રકારનાં રૂપકેમાં તેની પેજના થઈ શકે છે.૮૦ એકંદરે રામચંદ્ર-ગુણચંદ્ર ભારતે આપેલા લક્ષણને સ્વીકારે છે.
વિધ્વંભક અને પ્રવેશકની વચ્ચે કેટલેક તફાવત રહે છે અને કેટલુંક સામ્ય પણ રહેલું છે ? (૧) વિખંભકમાં ઉત્તમ પાત્રો અને કેટલીક વાર મધ્યમ પાત્રે પણ આવતાં હોય છે જ્યારે પ્રવેશમાં મધ્યમ કે નીચ પાત્રે જ આવતાં હોય છે. (૨) વિખંભકમાં પાત્રોને અનુરૂપ સંસ્કૃતિ કે સંસ્કૃત-પ્રાકૃત