Page Text
________________
કર
ઉલ્લાઘરાઘવ : એક અધ્યયન
આમાં શુભ વસ્તુના કથન દ્વારા (પ્રાયઃ રાજા તથા દેશ કે પ્રજાની સુખશાનિત માટે) શુભાશિષ આપવામાં આવે છે. આમ અહીં શુભવસ્તુનું કથન થતું હેય છે.
આ નાટકમાંના અંતિમ શ્લેકના “ભરતવાક”માં રામના મુખે આ અંગ મુકાયું છે. અષ્ટમ અંકની પ્રશસ્તિ અને ગ્રંથકારપ્રશસ્તિને પણ આ અંગમાં ગણાવી શકાય. જો કે તે પ્રક્ષિપ્ત અંગ પણ ગણાય છે.
પ્રસ્તાવના અથવા આમુખ નાટકની નિવિન પરિસમાપ્તિ માટે નાટકની પ્રસ્તાવનાની શરૂઆત પહેલાં મંગલ કરવામાં આવે છે તેને પૂર્વ રંગ કહે છે. ૧૨ પૂર્વ રંગનાં અંગેની સંખ્યાનો બાબતમાં ભારત અને રામચંદ્ર-ગુણચંદ્રના અભિપ્રાય માં થોડેક ફેર પડે છે, પરંતુ એકંદરે તે અંગેને મંગલકારક ક્રિયા કહી શકાય.
સૌથી પહેલાં–-આરંભમાં-સ્થાપક પ્રવેશીને નાન્દી લે કાનું ગાન કરે છે. તે આશીર્વાદાત્મક કે નમસ્કારાત્મક કને નાન્દી ગ્લૅક કહે છે. આ નન્દી કલેક છ, આઠ કે બાર પદવાળા હોય છે એમ ભરત અને રામચંદ્ર-ગુણચંદ્ર તથા સોમેશ્વરના ઉત્તરકાલીન વિશ્વનાથના અભિપ્રાય પરથી એકંદરે કહી શકાય. ૪
નાન્દી શ્લોકમાં આવતા “પદને વાક્યર્થ વાચક પદ અથવા “ggતિદત્ત શબ્દપ્રયોગના અર્થમાં પદ માનવામાં આવે છે."
પહેલા અર્થ પ્રમાણે અહીં લે. ૧માં વાકયમંડ વાચક બે પદ છે, ગ્લે. ૨ માં પણ બે અને બ્લેક માં પણ બે છે. એ રીતે ત્રણ ગ્લૅકમાં મળીને કુલ છ પદ થાય છે.
બીજા અર્થાત શુ તિરત ના અર્થમાં અહીં લે. ૧ માં ૧૨, શ્લે. ૨ માં ૧૬ અને શ્લે. ૩ માં ૧૬ પદ છે. આથી અહીં નાન્દીના શ્લોકને અલગ અલગ રીતે વિચાર કરીએ તે પણ આ અર્થમાં નિયત સંખ્યા માત્ર ૧ ને જ લાગુ પડે છે, જ્યારે નં. ૨ અને નં, ૩ માં પદની સંખ્યા વધારે થાય છે.
પૂર્વરંગનું વિધાન કરીને સુત્રધાર ચાલ્યા જાય ત્યારે બીજો નટ આવીને કાવ્યની સ્થાપના કરતે હેય છે કે કથાનકને અનુરૂપ નટ દિવ્ય કે અદિવ્ય રૂપ ધારણ કરીને વિષયને આરંભ કરતે હોય છે. કોઈક વાર ઋતુના વર્ણનથી પ્રયોગની શરૂઆત થતી હોય છે૮ આ બાબત અનુસાર ભાસે “પ્રતિમા નાટકની પ્રસ્તાવનામાં શરદઋતુને ઉલ્લેખ કર્યો અને કાલિદાસે “શાકુન્તલ'ની પ્રસ્તાવનામાં
| SR No. | 005744 |
| Book Title | Ullaghraghav Ek Adhyayan |
| Original Sutra Author | N/A |
| Author | Vibhuti V Bhatt |
| Publisher | Vibhuti V Bhatt |
| Publication Year | 1989 |
| Total Pages | 158 |
| Language | Gujarati |
| Classification | Book_Gujarati |
| File Size | 11 MB |