________________
પાત્રસૃષ્ટિ
૧૦૧ સંપૂર્ણ સભાન હોવાનું સૂચવાયું છે. રામની શાંતિ સદાચરણને અને નીતિજ્ઞતા એને વ્યવહાર કુશળતાને ખ્યાલ આવ્યા વિના રહેતો નથી. - રામે રાવણને અંગદ દ્વારા સંદેશ મોકલાવ્યો તેમાં સીતાને પાછાં સોંપવાના કહેણની સાથે વિભીષણને માનપૂર્વક પાછો બોલાવી લેવાને પણ અનુરોધ કર્યો છે. તેમાં તેમની વ્યવહાર કુશળતા તથા નીતિમત્તાનો પરિચય થાય છે.
ત્ર કે મિત્ર ગમે તે હોય પણ પિતાને ઉપકારક વ્યકિતની તેઓ કદર કર્યા વિના રહી શકતા નથી અને પ્રત્યેક પ્રસંગે ધમ અને વ્યવહારની સભાનતા જાળવે છે તે નોંધપાત્ર છે. જેમકે અં.પમાં પેતાને ખાતર માતા-પિતા, પત્ની વગેરેને છોડી દેનાર લક્ષ્મણ પ્રત્યે સહાનુભૂતિ વ્યક્ત કરે છે (અં. ૫). લક્ષ્મણને મૃત માનતાં પિને અગ્નિ-પ્રવેશ કરવા ધારે છે (અં. ૭) ને સર્વ વાનરોને જીવાડનાર ઈ.દ્ર પ્રત્યે કૃતકૃત્યતા વ્યક્ત કરે છે. (પૃ. ૩૪) પિતાને ખાતર સુગ્રીવવિભીષણના કર્તવ્યની કદર કરે છે.1૮ તે વિભીષણને લંકાધિપતિ ન બનાવી શકાય તેને ખેદ પિતાના દુઃખમાં પણ વ્યકત કરે છે1 વાલિના પુત્ર અંગદને યુવરાજપદે સ્થાપીને રામ પિતાની ભૂલ સુધારવા માટે પ્રયત્ન કરે છે તેથી તે માટે તે સુગ્રીવનું ધ્યાન ખેંચે છે.
રામભકત હનુમાનનાં અદ્દભુત પરાક્રમનાં શત્રુ પક્ષે વખાણ અને કદર થાય તે પછી અજાતશત્રુ રામના શત્રુ પક્ષે પણ અભાવ, ભકિત તથા પ્રેમપૂગ વખાણ થાય તેમાં નવાઈ નવી ? દુઃખી છતાં સ્વમાની, શાંત, ગભીર રામના સમગ્ર વ્યક્તિવને ખ્યાલ શત્રુપક્ષના રાવણના મુખે આપ્યો છે° (અં.૬, લે. ૧૦).
૨, સીતા
- જનકન્યા વૌડીના વિદાય વેળાના પ્રસંગથી આ પાત્રને પરિચય થાય છે.
આ નાટકમાં નાયિકા સી નું પાત્ર વા.રા. તથા અન્ય નાટકની દષ્ટિએ જોતાં | વિશિષ્ટ રીતે રજૂ થયું છે. " જનકનું અત્યંત વાત્સલ્ય અને પ્રસન્નતા મેળવીને સીતા વિદાય થવા માટે તૈયાર થાય છે તે પ્રસંગે જનક તથા શતાનંદ તેમને યથા યોગ્ય શિખામણ આપે છે તથા દાંપત્ય રહસ્ય સમજાવે છે. તે પરથી તેઓને સીતા પ્રત્યે કેટલાં વાત્સલ્ય, સદભાવ અને ગૌરવ રહેલાં છે તેને પરિચય થાય છે. વિક્ત પિતા જનકને પણ પુત્રી પ્રત્યે અપાર હેત હેય ! સીતાના વ્યકિતત્વની વિશિષ્ટતા કહી શકાય તેની વધુ એકસાઈ નીચેની લીટીથી સહેજે થાય છે.
अधुना सीतया सार्धं गन्तुमिच्छति मे मनः । पृ.४