________________
૧૦૦
ઉલાધરાધવ : અક અધ્યયન
ચડિયાતું બનાવ્યું લાગે છે. બીજા રામવિષયક નાટકોમાં આ વિશે વિશેષ ધ્યાન અપાયું લાગતું નથી. વા.શા.માં રામ સીતાને અત્યંત કઠોર વચને સંભળાવે છે. એ પ્રસંગ તેમાં વિસ્તૃત રીતે નિરૂપાયે છે
આ નાટકમાં રામને સીતાના સૌંદર્યના અને તેમના યૌવનનાં વખાણ તે સામાન્ય રીતે નાટકના નાયકની જેમ કરતા બતાવ્યા છે. તે ઉપરાંત સીતાને આટલાં દુ:ખમાં પાડી દેવામાં રામ પિતાને જવાબદાર ગણીને મનમાં ખેદ અનુભવે છે.' સીતાના મૃત્યુના (ખોટા) સમાચારથી પણ પિતે જીવિત રહી શકયા હોવાનું દુ:ખ સીતા આગળ પ્રગટ કરતાં તેઓ અચકાય છે. તેઓ સીતા વિના પિતાને નિષ્ણાણ માને છેક અને અધ્યા પાછા આવી રાજ્ય સંભાળવાને બદલે કે કઈ પણ કામ કરવાને બદલે સંન્યત લઈને આત્મવિલેપન કરવાનો વિચાર કરે છે (પૃ. ૯૬). એવું રામનું વતન વા. રા.માં અન્ય નાટકમાં ખાસ જાણવા મળતું નથી. - શત્રુ પક્ષે રહેલા સુભટના પરાક્રમપૂર્વકના પરિચયને તેઓ આદરપૂર્વક સાંભળીને સહન કરી શકે છે તેમાં ધીરેદારત્વ સ્પષ્ટ છે. જેમકે, જાગેલા કુંભકર્ણ વિશે તેઓ જ્યારે જાણે છે ત્યારે રામની ઉકિત :
* अहो नीतिशक्तिस पृक्ता कुम्भकर्णस्य भणितिः । पृ ११८ તેમાં શપક્ષના કુંભકર્ણની વિવેકબુદ્ધિ અને નીતિમત્તાની રામ કદર કરે છે. “સુમિત્રા પુત્રની સાથે યુદ્ધ કરનાર રાવણપુત્ર ઇન્દ્રજિત” એ રીતે વિભીષણ ઈન્દ્રજિતને વિશેષ પરિચય રામને આપે છે ત્યારે તેને આશય સમજીને રામ યથાગ્ય અને સચોટ ઉત્તર આપે છે, यः किल मेघनादापरनामा मन्दोदरीनन्दनः श्रूयते । पृ. ११९
આમ ઐણ વગેરેને યથાયોગ્ય અભિપ્રાય સૂચવતી એક-બીજાના પક્ષને ઊતારી પાડવાની નીતિ અહીં બતાવાઈ છે(પૃ. ૧૧૯).
વિભીષણ (શત્રુ-રાવણના) ગુણનું દર્શન આદરપૂર્વક કરે છે, ત્યારે તેને રામ સારું અનુમોદન આપે છે. એકંદરે શત્રુપક્ષના સભ્યોને પરિચય મેળવતી વખતે, રામે પિતાને વર્તનની સમતા અને વિવેક બરાબર જાળવ્યાં છે, છાં પિતાને જરા પણ નિમ્ન કોટિમાં ન જવા દેતાં પિતે ગૌરવશીલ, બળવાન લેંદ્ધા તથા કુશળ નેતા તરીકે રામનાં બીય, શાંતિ અને સદાચરણને પરિચય અને તે