________________
૯૮
સવવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ तथैव प्रत्यगात्मापि रविवनिष्क्रियात्मना । उदासीनतयैवास्ते देहादीनां प्रवृत्तिषु ॥ ४२७ ॥
એ જ રીતે પ્રત્યગામા પણ દેહ આદિની પ્રવૃત્તિમાં સૂર્યની પેઠે નિષ્ક્રિય સ્વરૂપે અને ઉદાસીન ભાવે જ રહે છે. ૪૨૭
अज्ञात्वैवं परं तत्त्वं मायामोहितचेतसः।। स्वात्मन्यारोपयन्त्येतत्कर्तृत्वाधन्यगोचरम् ॥ ४२८॥
આમ પરમ તત્તવને ન સમજીને માયાથી હિત મનવાળા લોકો, પિતાના આત્મામાં જ આ કર્તાપણું વગેરે માની બેસે છે. ખરી રીતે એ (દેહ આદિ) બીજામાં જ રહેલું છે. मात्मस्वरूपमविचार्य विमूढबुद्धिरारोपयत्यखिलमेतदनात्मकार्यम्। स्वात्मन्यसंगचितिनिष्क्रिय एव चद्रे दूरस्थमेघकृतधावनवद्भमेण ॥
જેમ ચંદ્રથી દૂર રહેલાં વાદળાં જ (પવનને લીધે) કે છે, છતાં મૂઢબુદ્ધિ મનુષ્ય, બ્રાંતિને લીધે વાદળાંનું દેવું ચંદ્ર વિષે માની બેસે છે ( ચંદ્ર જ દડે છે એમ માની લે છે), તેમ પિતાને આત્મા સંગરહિત, ચેતનરૂપ અને ક્રિચારહિત જ છે છતાં એ આત્મસ્વરૂપનો વિચાર નહિ કરીને મૂઢબુદ્ધિ મનુષ્ય એ આત્મામાં અનાત્મા–દેહાદિનાં આ બધાં કાર્ય માની બેસે છે. (આત્મા જ બધું કરે છે, એમ મિથ્યા માની લે છે.) ૪૨૯
જગતની ઉત્પત્તિને પ્રકાર आत्मानात्मविवेक स्फुटतरमने निवेदयिष्यामः। इममाकर्णय विद्वज्जगदुत्पत्तिप्रकारमावृत्त्या ॥ ४३०॥
હે વિદ્વાન ! આત્મા અને અનાત્માને વિવેક આગળ જતાં અતિ સ્પષ્ટ જણાવવામાં આવશે; પણ હજી આ જગતની ઉત્પત્તિને પ્રકાર તું ફરી સાંભળ. ૪૩૦
पंचीकृतेभ्यः खादिभ्यो भूतेभ्यस्त्वीक्षयेशितुः। समुत्पन्नमिदं स्थूलं ब्रह्मांडं सचराचरम् ॥४३१ ॥ ઈશ્વરના જેવાથી (હું સૃષ્ટિ રચું એવા વિચારથી) આણા
