________________
સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંહ
- આત્માનું સ્વરૂપ कर्मानुरूपेण गुणोदयो भवेद्गुणानुरूपेण मनःप्रवृत्तिः। - मनोनुवृतैरुभयात्मकेन्द्रियैनिवर्यते पुण्यमपुण्यमत्र ॥ ४२२॥
કર્મોને અનુસરીને ગુણેને ઉદય થાય છે, ગુણોને અનુસરીને મનની પ્રવૃત્તિ થાય છે; અને મનને અનુસરીને બંને પ્રકારની ઇન્દ્રિયો આ લેકમાં પુણ્ય તથા પાપ કરે છે. ૪૨૨
करोति विज्ञानमयोऽभिमानं
कर्ताहमेवेति तदात्मना स्थितः । मात्मा तु साक्षी न करोति किंचि
= થયેલ તથcવા છે જરરૂ II વિજ્ઞાનમય કોશ “હું કર્તા છું” એવું અભિમાન કરે છે અને તે રૂપે રહ્યો છે. આત્મા તો સાક્ષી જ છે. એ કંઈ કરતો નથી અને કરાવતે પણ નથી. એ તે સદા તટસ્થ જે છે. ૪૨૩
द्रष्टा श्रोता धक्ता कर्मा भोका भवत्यहंकारः। स्वयमेतद्विकृतीनां साक्षी निर्लेप एवात्मा ॥ ४२४ ॥
જેનાર, સાંભળનાર, બોલનાર, કરનાર અને ભગવનાર અહંકાર જ છે. આત્મા પોતે તો આ વિકારેને સાક્ષી અને નિલેપ જ છે. ૪૨૪
मात्मनः साक्षिमात्रत्वं न कर्तृत्व न भोक्ता। रविवत्प्राणिमिलोंके क्रियमाणेषु कर्मसु ॥४२५ ॥ न हर्कः कुरुते कर्म न कारयति जंतवः ।।
રામાવાનુdઘેન અને સ્વસ્થ વાકુ ા ઇરા
આત્મા માત્ર સાક્ષી જ છે; તે કર્તા નથી કે ભોક્તા પણ નથી; જેમ લોકમાં પ્રાણીઓ કર્મો કરે છે, તેમાં સૂર્ય કેવળ સાક્ષી જ છે; તે કંઈ કરતો નથી અને ભગવતે પણ નથી. પિતપોતાના સ્વભાવને અનુસરીને પ્રાણીઓ પિતપોતાનાં કર્મોમાં લાગ્યા કરે છે; તેમાં સૂર્ય કંઈ કરતું નથી કે કરાવતો પણ નથી. ૪૨૫,૪ર૬
