________________
સર્વ વેદાંત સિદ્ધાંત–સાસ ગ્રહ
तेनोपलभ्यते शब्दः कारणस्यास्तिरेकतः । तथा नभस्वतो धर्मोऽप्यग्न्यादावुपलभ्यते ॥ ४०६ ॥ न तथा विद्यते व्याप्तिर्वहून्यादेः खनभस्वतोः । सूक्ष्मत्वादंशकव्याप्तेरतद्धर्मो नोपलभ्यते ॥ ४०७ ॥
કારણ કે આકાશ અને વાયુના ધમ અગ્નિ વગેરેમાં જેવા જણાય છે, તેવા આકાશમાં ને વાયુમાં અગ્નિ વગેરેના ધમ દેખાતા નથી; માટે આ પંચીકરણ અપ્રામાણિક છે’ એમ લગારે વિચાર કરવા નહિ. વળી અગ્નિ, વગેરેમાં આકાશના અÀાનુ વ્યાપવું છે, તેથી જ તેએમાં આકાશ( પેાલાણુ )નુ વ્યાપવું જણાય છે; તેમ જ કારણ(આકાશ)ની અધિકતા હેાવાથી તેઓમાં શબ્દ પણ જણાય છે. એ જ પ્રમાણે વાયુના ધર્માં પશુ અગ્નિ વગેરેમાં જણાય છે; પરંતુ આકાશ અને વાયુમાં અગ્નિ વગેરેનુ વ્યાપવું તેટલા પ્રમાણમાં જણાતું નથી; તે પણ સૂક્ષ્મરૂપે અંશેાની व्याधि होवाथी तेन। धर्म नथी तो मे भय नथी. ४०४-४०७ कारणस्यानुरूपेण कार्ये सर्वत्र दृश्यते ।
तस्मात्प्रामाण्यमेष्टव्यं बुधैः पंचीकृतेरपि ॥ ४०८ ॥
૪
વળી અધે ઠેકાણે કારણને અનુસરીને કાય જોવામાં આવે છે; માટે વિદ્વાનાએ પંચીકરણને પણ પ્રમાણુ જ માનવું. ૪૦૮ मनोभूतगुणकं भूतं वक्ष्येऽवधारय ।
शब्देकगुणमाकाशं शब्दस्पर्शगुणोऽनिलः ॥ ४०९ ॥ तेजः शब्दस्पर्शरूपैर्गुणवत्कारणं क्रमात् । आपश्चतुर्गुणः शब्दस्पर्शरूपरसैः क्रमात् ॥ ४१० ॥ एतैश्चतुभिगंधेन सह पंचगुणा मही । आकाशांशतया श्रोत्रं शब्दं गृह्णाति तद्गुणम् ॥ ४११ ॥ त्वमारुतांशकतया स्पर्शे गृह्णाति तद्गुणम् ।
तेजशकतया चक्षू रूपं गृह्णाति तद्गुणम् ॥ ४१२ ॥ अबंधकतया जिवा रखं गृह्णाति तद्गुणम् । भूम्यंशकतया प्राणं गंधं गृह्णाति तद्गुणम् ॥ ४१३ ॥
