________________
સવવેદાંત-સિદ્ધાંત-સાસંગ્રહ मशितानरसादीनां समीकरणधर्मतः। રમાર મિત વાઘુર્યકરોડુ ઉત્તમ છે રૂ૭૮ . . (શરીરમાં) પૂર્વ તરફ જાય છે, તે પ્રાણ છે, દક્ષિણ તરફ જાય છે, અપાન છે; ચારે બાજુ જાય છે, તે વ્યાન છે; ઊંચે જાય છે, તે ઉદાન છે અને ખાધેલા અન્નના રસ વગેરેને એકસરખા કરનારે છે, તેને સમાન વાયુ કહ્યો છે, આ તે વાયુઓમાં પાંચમો છે. ૩૭૭,૩૭૮
क्रियैव दिश्यते प्रायः प्राणकर्मेन्द्रियेवलम् ।। ततस्तेषां रजोंशेभ्यो जनिरंगीकृता बुधैः ॥ ३७९ ॥
આ પ્રાણાદિ વાયુઓમાં તથા કર્મેન્દ્રિયામાં વધારે પ્રમાણમાં લગભગ ક્રિયા જ દેખાય છે, વિદ્વાનોએ તેઓની ઉત્પત્તિ રજોગુણના અંશથી સ્વીકારી છે. ૩૭૯
राजा तु क्रियाशक्तिं तमःशक्तिं जडात्मिकाम् । प्रकाशरूपिणीं सत्त्वशक्तिं प्राहुमहर्षयः ।। ३८०॥
મહર્ષિઓ કહે છે, કે ક્રિયાશક્તિ રજોગુણ હોય છે, તમોગુણની શક્તિ જડરૂપ હોય છે અને સવગુણની શક્તિ પ્રકાશરૂપ હોય છે. ૩૮૦
પ્રાણમય કેશ एते प्राणादयः पंच पंचकर्मेन्द्रियैः सह । भवेत्प्राणमयः कोशः स्थूलो येनैव चेष्टते ॥ ३८१ ॥
આ પ્રાણ વગેરે પાંચ, પાંચ કર્મેન્દ્રિો સાથે મળી પ્રાણુ મય કોશ બને છે. એ સ્થૂલ છે, જેને લીધે જ પ્રાણી ચેષ્ટા કરે છે. ૩૮૧
यद्यनिष्पाद्यते कर्म पुण्यं वा पापमेव वा। થામા વપુષા સલામથકમ્ / રૂ૮૨ .
વાણ વગેરેથી અને શરીરથી જે જે પુણ્ય કે પાપકર્મ કરવામાં આવે છે, તેમાં “પ્રાણમય કેશ” કર્તા છે. ૩૮૨
