________________
સવવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ પ્રકારની ચિત્તની નિર્મળતાને પામે છે. ૩૭૨ वित्तप्रसादेन विनावगन्तुं बंधं न शक्नोति परात्मतत्त्वम् । .. तत्वावगत्या तु विना विमुक्तिर्न सिष्यति ब्रह्मसहस्रकोटिषु ॥ ३७३ ॥
ચિત્તની નિર્મળતા વિના બંધનને કે પરમાત્મારૂપ તત્ત્વને મનુષ્ય જાણી શકતું નથી, અને એ તત્ત્વના જ્ઞાન વિના બ્રાહણ તરીકેના હજારે કે કરડે જમે પણ મુક્તિ મળતી નથી. मनःप्रसादः पुरुषस्य बंधो मनःप्रसादो भवबन्धमुक्तिः।। मनःप्रसादाधिगमाय तस्मान्मनोनिरासं विदधीत विद्वान् ॥ ३७४ ॥
મનની પ્રસન્નતા (એટલે વિષયો ઉપરની પ્રીતિ) એ મનુષ્યને બંધનરૂપ છે; અને મનની પ્રસન્નતા (એટલે વિષય ઉપરના વૈરાગ્યવાળી નિર્ગુણ સ્થિતિ) એ સંસારરૂપ બંધનથી છોડાવનાર-મુક્તિ છે, માટે એવી માનસિક પ્રસન્નતા મેળવવાને વિદ્વાન મનુષ્ય (વિષયવાસનાથી યુક્ત) મનનો ત્યાગ કરવો જોઈએ. ૩૭૪
પાંચ કર્મેન્દ્રિયે અને તેની ઉત્પત્તિ पंचानामेव भूनानां रजोंशेभ्योऽभवन्क्रमात् । वाक्पाणिपादपायपस्थानि कर्मेन्द्रियाण्यनु ॥३७५॥
પાંચ ભૂતેના જ રજોગુણના અંશોથી અનુક્રમે વાણી, હાથ, પગ, ગુદા અને ઉપસ્થ–ગુૉક્રિય–આ પાંચ કર્મેન્દ્રિ ઉત્પન્ન થઈ છે. ૩૭૫
પાંચ—વાયુ અને તેની ઉત્પત્તિ समस्तेभ्यो रजोशेभ्यो व्योमादीनां क्रियात्मकाः। प्राणादयः समुत्पनाः पंचाप्यांतरवायवः ॥ ३७६ ॥
આકાશ વગેરે ભૂતના સમસ્ત રજોગુણના અંશોથી કિયાસ્વરૂપ પ્રાણ વગેરે (વાયુઓ) ઉત્પન્ન થયા છે. એ પાંચે (શરીરની) અંદરના વાયુઓ છે. ૩૭૬ .
प्राणः प्राग्गमनेन स्यादपानोऽवाग्गमनेन च । ध्यानरतु विश्वग्गमनादुत्क्रान्त्योदान इष्यते ॥३॥
