________________
સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંહ अयं महानहंकारवृत्तिमाकर्तृलक्षणः। सर्वसंसारनिर्वोढा विज्ञानमयशब्दभाक् ॥ ३५१॥
વિજ્ઞાનમય’ શબ્દથી કહેવાતો આ કેશ મહાન છે. અહંકારની વૃત્તિવાળો છે, કર્તારૂપ લક્ષણવાળો છે અને સઘળા સંસારને ચલાવી રહ્યો છે. ૩૫૧ महं ममेत्येव सदाभिमानं देहेन्द्रियादौ कुरुते गृहादौ । जीवाभिमानः पुरुषोऽयमेव कर्ता च भोक्ता च सुखी च दुःखी ॥३५२॥
| (ચૈતન્યના પ્રતિબિંબવાળો) આ જ (વિજ્ઞાનમય કોશ) છવપણાના અભિમાનવાળો પુરુષ બધી દેહ-ઈદ્રિયો વગેરે ઉપર અને ઘર વગેરે ઉપર “હું–મારું” એવું સદા અભિમાન કરે છે અને એ જ કર્તા, ભક્તા, સુખી અને દુઃખી થાય છે. ૩૫ર स्ववासनाप्रेरित एव नित्यं करोति कर्मोभयलक्षणं च। भुंक्ते तदुत्पत्रफलं विशिष्टं सुखं च दुःख च परत्र चोत्र ॥३३॥
પિતાની વાસનાથી પ્રેરાયેલે આ જ નિત્ય સારાં-નરસાં– બંને જાતનાં કર્મો કરે છે અને તેથી ઊપજેલાં બંને જાતનાં ફળરૂપ–સુખ-દુઃખને આ લોકમાં ને પરલોકમાં ભોગવે છે. ૩૫૩
नाना योनिसहस्रेषु जायमानो मुहुर्मुहुः । म्रियमाणो भ्रमत्येष जीवः संसारमंडले ॥ ३५४॥
આ જીવ અનેક હજારો નિમાં વારંવાર જમે છે, મરે છે ને સંસારચકમાં ભમે છે. ૩૫૪
મનમય કેશ मनो मनामयः कोशो भवेज्ज्ञानेन्द्रियैः सह । प्राचुर्य मनसो यत्र दृश्यतेऽसौ मनोमयः ॥ ३५५॥
મન, જ્ઞાનેન્દ્રિયો સાથે મળી મનમય કોશ” બને છે. એમાં મનની મુખ્યતા દેખાય છે તેથી એ મનોમય છે. ૩૫૫
