________________
સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંહ चिंताविषादहर्षाद्याः कामाद्या अस्य वृत्तयः। . मनुते मनसैवैष फलं कामयते बहिः। થતી સુ તમને રાજી રૂપા
ચિંતા, ખેદ, હર્ષ વગેરે અને ઈચ્છા-કામના વગેરે આ મનમયની વૃત્તિઓ છે. આ મન વડે જ વિચાર કરે છે અથવા સંકલ્પ-વિક૯પ કરે છે; અને પછી બહાર (તેનું) ફળ ઈરછે છે. આમ મન જ યત્ન કરે છે, કર્મ કરે છે અને તેનાં ફળ ભેગવે છે, તેથી સર્વનું કારણ એ જ છે. ૩૫૬. मनो ह्यमुष्य प्रणवस्य हेतुरंतर्बहिश्वार्थमनेन वेत्ति । प्रणोति जिघ्रत्यमुनैव चेक्षते वक्ति स्पृशत्यत्तिं करोति सर्वम् ॥ ३५७ ॥ - મન જ આ જીવને અંદર ને બહાર દેરી જાય છે અને મન વડે જ સર્વ પદાર્થોને તે જાણે છે. વળી આ મનથી જ જીવ સાંભળે છે, સૂંઘે છે, જુએ છે, બેલે છે, અડકે છે, ખાય છે અને બધું કરે છે. ૩૫૭ पंधव मोक्षो मनसैव पुंसामर्थोऽप्यनर्थोऽप्यमुनैव सिध्यति । शुखेन मोक्षो मलिनेन बंधो विवेकतोऽथाऽप्यविवेकतोऽन्यः ॥ ३५८॥
મનને લીધે જ મનુષ્યોને બંધન અને મોક્ષ થાય છે, તેમ જ એ મનથી જ અર્થ અને અનર્થ પ્રાપ્ત થાય છે, શુદ્ધ મનથી વિવેક થતાં મોક્ષ થાય છે અને મલિન મનથી અવિવેક થતાં બંધન થાય છે. ૩૫૮ रजस्तमोभ्यां मलिनं त्वशुद्धमज्ञानजं सत्वगुणेन रिक्तम् । मनस्तमोदोषसमन्वितत्वाजडन्वमोहालसताप्रमादः। तिरस्कृतं सन्न तु वेत्ति वास्तवं पदार्थतत्वं छुपलभ्यमानम् ॥ ३५९॥
रजोदोषैर्युक्तं यदि भवति विक्षेपकगुणैः प्रतीपैः कामाचैरनिशमभिभूतं व्यथयति। .. कथंचित्सूक्ष्मार्थावगतिमदपि भ्राम्यति भृशं મોવીને યદકિમતા વર્તમરિમા / રૂ .