________________
- સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ
શ્રોત્ર આદિ પાંચ (જ્ઞાનેંદ્રિ), વાણુ વગેરે પાંચ કર્મે. ન્દ્રિય), પ્રાણ આદિ પાંચ વાયુઓ અને બુદ્ધિ તથા મન-આ (સત્તરને સમુદાય) લિંગશરીર કહેવાય છે. ૩૪૦
श्रोत्रत्वक्व जिहाघ्राणानि पंच जातानि । आकाशादीनां सत्त्वांशेभ्यो धींद्रियाण्यनुक्रमतः ॥ ३४१॥
શ્રોત્ર, ત્વચા, ચક્ષુ, જિહુવા, ઘાણ -(કાન, ચામડી, આંખ, જીભ અને નાક)- આ પાંચ અનુક્રમે આકાશ વગેરે ભૂતના સાત્વિક અંશમાંથી ઉત્પન્ન થયાં છે અને તે જ્ઞાનેન્દ્રિય કહેવાય છે. ૩૪૧
આ પવિતા: ઘારિયair: grum. मिलित्वैवान्त करणमभवत्सर्वकारणम् ॥ ३४२ ॥
આકાશ વગેરેમાં રહેલા પાંચ સાત્વિક અંશે એકબીજા સાથે જ્યારે મળે છે, ત્યારે તેમાંથી અંતઃકરણ થાય છે. તે સર્વનું કારણ છે. ૩૪૨
प्रकाशकत्वादेतेषां सात्त्विकांशत्वमिष्यते । प्रकाशकत्वं सत्त्वस्य स्वच्छत्वेन यतस्ततः ॥३४३ ॥
જે અંશમાંથી અંતઃકરણ થયું છે, તે અંશે પ્રકાશક છે, તેથી તેઓને સાત્વિક અંશે કહે છે, કારણ કે સત્વગુણ પ્રકાશક અને સ્વચ્છ છે. ૩૪૩ ,
तदंतःकरणं वृत्तिभेदेन स्याश्चतुर्विधम् ।। मनोधिरहंकारचित्तं चेति तदुच्यते ॥३४४॥
એ અંતઃકરણ જુદી જુદી વૃત્તિઓને લીધે ચાર પ્રકારનું છે, મન, બુદ્ધિ, અહંકાર અને ચિત્ત–એ નામે તે કહેવાય છે. ૩૪૪
संकल्पान्मन इत्याहुषुद्धिरर्थस्य निश्चयात् । अभिमानादहंकारधित्तमर्थस्य चितनात् ॥३४५॥
સંકલ્પ કરે છે તેથી “મન”, પદાર્થનો નિશ્ચય કરે છે તેથી બુદ્ધિ, અભિમાન કરે છે તેથી અહંકાર,” અને પદાર્થને વિચાર કરે છે તેથી “ચિત્ત” કહેવાય છે. ૩૪૫
