________________
અજ્ઞાન
સવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ 5
- અસાન तत्कारणं यदशानं सकार्य सद्विलक्षणम् । भवस्त्वित्युच्यते सद्भिर्यस्य बाधा प्रदृश्यते ॥ २९९॥
તેનું કારણ અજ્ઞાન અને તેનું કાર્ય છે તે જ, સત્ વસ્તુ(બ્રહ્મ)થી વિલક્ષણ અવસ્તુ કહેવાય છે. આ અવસ્તુને સજજને, બાધ (એટલે નાશ) જેઈ શકે છે. ૨૯૯
अवस्तु तत्प्रमाणैर्यद्वाभ्यते शुक्तिरौप्यवत् । न बाध्यते यत्तद्वस्तु त्रिषु कालेषु शुक्तिवत् ॥३०॥
છીપમાં (ભ્રમણાથી) જણાતા રૂપાની પેઠે જેને પ્રમાણે દ્વારા બાધ થઈ શકે તે અવસ્તુ છે; પરંતુ જેમ કેઈ પણ કાળે છીપને બાધ થઈ શકતો નથી, તેથી એ વસ્તુ છે, તે જ પ્રમાણે જેને ત્રણે કાળે બાધ થઈ શકતું નથી તે (પરબ્રહ્મ) વસ્તુ છે.
शुक्तेर्बाधा न खल्वस्ति. रजतस्य यथा तथा । अवस्तुसंशितं यत्तजगदध्यासकारणम् ॥३०१॥ सदसन्यामनिर्वाच्यमज्ञानं त्रिगुणात्मकम् । वस्तुतत्त्वावबोधैकबाध्यं तद्भावलक्षणम् ॥३०२॥ मिथ्यासंबंधतस्तत्र ब्रह्मण्याश्रित्य तिष्ठति । मणौ शक्तिर्यथा तद्वन्नतदाश्रयदृषकम् ।।३०३॥ सद्भावे लिंगमेतस्य कार्यमेतञ्चराचरम् । मानं श्रुतिः स्मृतिश्चाशोऽहमित्यनुभवोऽपि च ॥३०४॥
ભ્રાંતિથી જણાતા રૂપાને (બ્રાંતિ દૂર થતાં) જેવી રીતે બાધ થાય છે, તેવી રીતે છીપને બાધ થતો જ નથી; એ જ રીતે અજ્ઞાનથી જણાતાં જગતને જેવી રીતે બાધ થાય છે, તેવી રીતે બ્રહાને બાધ થતો નથી; માટે જગત એ જ અવસ્તુ છે એમ સમજવું. બ્રહ્મમાં જગતને આરેપ થાય છે, તેનું કારણ અજ્ઞાન છે, તેને સત કે અસતરૂપે કહી શકાતું નથી; તે ત્રણ ગુણમય છે; કેવળ વસ્તુ(બ્રા)નું યથાર્થ જ્ઞાન થતાં એ અજ્ઞાન દૂર થઈ શકે છે,
