________________
સવતાંત-સિદ્ધાંત-સાસંગ્રહ જુદાં કર્મના અધિકારી છે, તે જ પ્રમાણે જ્ઞાન અને કર્મને સહરોગ કદી યોગ્ય નથી. ૧૮૮
का कर्तुमकर्तुं वाप्यन्यथा कर्म शक्यत । न तथा वस्तुनो ज्ञानं कर्तृतंत्रं कदाचन ॥ १८९॥
કમને તે તેને કરનારે કરવાને, નહિ કરવાને કે વિપરીત કરવાને સમર્થ છે; પરંતુ એ પ્રમાણે કઈ વસ્તુનું જ્ઞાન કર્તાને અધીન કદી હેતું નથી. (અર્થાત કર્મ કર્તાને અધીન છે, ત્યારે જ્ઞાન કર્તાને અધીન નથી.) ૧૮૯
यथा वस्तु तथा सानं प्रमाणेन विजायते। नापेक्षते च यत्किंचित्कर्म वा युक्तिकौशलम् ॥ १९० ॥
જે વસ્તુ જેવા સ્વરૂપમાં છે તેવા સ્વરૂપમાં તેનું જ્ઞાન, (વેદરૂપ) પ્રમાણ દ્વારા થઈ શકે છે, એટલે જ્ઞાનને કઈ કર્મની કે યુક્તિની કુશળતાની લેશમાત્ર જરૂર નથી. ૧૯૦
शानस्य वस्तुतंत्रत्वे संशयाधुदयः कथम् । मतो न वास्तवं शानमिति नो शंक्यतां बुधैः ॥ १९१ ॥ प्रमाणासोष्ठववृतं संशयादि न वास्तवम् । श्रुतिप्रमाणसुष्ठुत्के शानं भवति वास्तवम् ॥ १९२॥
જ્ઞાન જે વસ્તુને જ અધીન હોય, તે (એ વસ્તુના સંબંધમાં જ્ઞાન કરનાર કર્તાને) સંશય વગેરે કેમ થાય છે? માટે જ્ઞાન વસ્તુને અધીન નથી. (પણ કર્મની પેઠે કર્તાને જ અધીન છે.)” આવી શંકા વિદ્વાનેએ ન કરવી. કારણ કે પ્રમાણની ઉત્તમતા ન હોય તો જ તેને લીધે સંશય વગેરે થાય છે; એટલે સંશય વગેરેને તથા વસ્તુને કંઈ સંબંધ જ નથી. વેદરૂપી ઉત્તમ પ્રમાણ જે હયાત છે, તે વસ્તુનું જ્ઞાન થાય જ છે. (માટે જ્ઞાન વસ્તુને અધીન છે, કર્તાને અધીન નથી.) ૧૯૧, ૧૯૯૨
वस्तु तावत्परं ब्रह्म नित्यं सत्ये ध्रुवं विभु। श्रुतिप्रमाणे तज्ज्ञानं स्यादेव निरपेक्षकम् ।। १९३ ॥
