________________
સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ कथमन्योन्यसापेक्षा कथं वापि समुच्चयः। यथाग्नेस्तृणकूटस्य तेजसस्तिमिरस्य च ॥१८५॥.. सहयोगो न घटते तथैव शानकर्मणोः । किमुपकुर्याज्ञानस्य कर्म स्वप्रतियोगिनः ॥ यस्य संनिधिमात्रेण स्वयं न स्फूर्तिमृच्छति ॥ १८ ॥
કર્મનાં સાધનામાં તથા જ્ઞાનનાં સાધનોમાં તેમ જ કર્મના અધિકારીમાં તથા જ્ઞાનના અધિકારીમાં વિપરીતતા રહેલી છે; અને એ બન્નેની સામગ્રીને તથા અધિકારીઓને કેઈ કાળે એકબીજાની જરૂર પડતી નથી; વળી ઉત્તમ પ્રકારનું જ્ઞાન સર્વોત્કૃષ્ટ બ્રાને પમાડે છે અને કર્મ એનાથી નીચેની ગતિઓમાં લઈ જાય છે, તેથી એ બનેને એકબીજાની જરૂર કેવી રીતે હોય? અથવા જેમ અગ્નિ અને ઘાસની ગંજી સાથે રહી શકે નહિ અને તેજ તથા અંધકારને સહગ કદી હોય જ નહિ, તેમ જ્ઞાન અને કર્મને પણ સહયોગ અથવા એકઠા રહેવું કદી હેય જ નહિ. કર્મ જ્ઞાનનું વિરોધી છે, તેથી એ કર્મ, જ્ઞાનને ઉપકાર શું કરે ? (ન જ કરે,) જે કર્મના માત્ર સમીપપણાથી પણ પતે જ્ઞાન વિકાસ પામતું નથી. ૧૮૩-૧૮૬ कोटींधनाद्रिज्वलितोऽपि वह्निरर्कस्य नारीत्युपकर्तुमीषत् । यथा तथा कर्मसहस्रकोटिनिस्य किं नु स्वयमेव लीयते ॥१८७॥
કરોડે લાકડાના મોટા ઢગલાથી અગ્નિ સળગાવ્યો હોય, તેપણ એ સૂર્યને ઉપકાર કરવા લગારે યોગ્ય નથી; તે જ પ્રમાણે હજાર કે કરેડે પ્રકારનું કર્મ, જ્ઞાનને ઉપકાર કરવા લગાર પણ યોગ્ય નથી; ઊલટું જ્ઞાનની આગળ કર્મ પતે જ નાશ પામે છે. ૧૮૭
एककश्रियौ हस्तौ कर्मण्यधिकृतावुभौ । सहयोगस्तयोर्युक्तो न तथा ज्ञानकर्मणोः ॥१८८ ।। બે હાથ એક જ કર્તાના આશ્રયવાળા છે, છતાં જેમ જુદાં