________________
સવ વેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ मलिनस्यैव संस्कारो दर्पणादेरिहेष्यते । ध्योमवन्नित्यशुद्धस्य ब्रह्मणो नैव संस्क्रिया ॥१५८ ।। केन दुऐन युज्येत वस्तु निर्मलमक्रियम् । सद्योगादागतं दोषं संस्कारो विनिवर्तयेत् ॥१५९ ॥ निर्गुणम्य गुणाधानमपि नैवोपपद्यते । केवलो निर्गणश्चेति नैर्गुण्यं श्रूयते यतः ॥१६॥
દર્પણ વગેરે મેલી વસ્તુ હોય તેને જ સંસ્કાર (સફાઈ વગેરે) કરવો પડે છે; પરંતુ બ્રહ્મ તે આકાશની પેઠે નિત્ય શુદ્ધ જ છે, તેથી તેને સંરકાર હોય જ નહિ. જે વસ્તુ નિર્મળ અને નિષ્કિય છે, તે કઈ દુષ્ટ વસ્તુ સાથે સંબંધ પામે, કે જેના સંબંધથી પ્રાપ્ત થયેલા દેષને સંસ્કાર દૂર કરે ? (દુષ્ટ વસ્તુના સંબંધથી લાગેલા દેશ દુર કરવા માટે જ સંસ્કારની જરૂર રહે છે; બ્રહ્માને તે કઈ વસ્તુને સબંધ જ નથી. તેથી તેને વળી સંસ્કાર કેવો? વળી જે વસ્તુ નિર્ગુણ છે, તેમાં ગુણોનું સ્થાપન પણ ધટતું નથી; કારણ કે શ્રતિ કહે છે, કે “જેવો નિયમ પરમાત્મા એક જ અને નિર્ગુણ છે” એમ બ્રહ્મને નિર્ગુણ કહેલ છે. (આ કારણથી બ્રહ્મ સરકાર્ય કર્મફળરૂપ હોઈ શકે નહિ.) ૧૫૮–૧૬૦
सावरवस्य क्षीरादेवस्तुनः परिणामिनः । येन केन विकारित्वं स्यानो निष्कर्मवस्तुनः ॥ १६ ॥ निष्कलं निष्क्रिय शान्तं निरवद्यं निरंजनम् । इत्येव वस्तुनस्तत्वं श्रुतियुक्तिव्यवस्थितम् ॥ १६२ !!
તેમ જ દૂધ વગેરે જે વસ્તુ અવયવાળી અને પરિણામ ધર્મવાળી છે, તે જ બીજી કઈ વસ્તુથી વિકાર પામનારી થઈ શકે; પણ બ્રહ્મ તે નિષ્કર્મ વસ્તુ-ક્રિયાશૂન્ય છે, તેથી તેનામાં વિકારીપણું હેઈ શકે નહિ. વેદ પણ કહે છે–નિ નિક્રિ શનાવદ્ય નિરંગનમૂ-બ્રહ્મ અવયવે રહિત, ક્રિયાશૂન્ય, શાંત,