________________
- ના
સવવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ ધન, સ્ત્રી, તાવ (શારીરિક પીડા) વગેરે જે જે વખતે આવે, તે તે વેળા સુખ-દુઃખ થવાથી વિકાર ન થાય—એને અર્થ જ સુખદુઃખમાં “સમાનતા” એ થાય છે. ૧૨૪
श्रेष्ठं पूज्यं विदित्वा मां मानयन्तु जना भुवि । इत्यासक्त्या विहीनत्वं मानानासक्तिरुच्यते ॥१२५॥
મને શ્રેષ્ઠ અને પૂજ્ય ગણી લોકો પૃથ્વી પર માન આપે” એવી આસક્તિને ત્યાગ તે માન વિષેની અનાસક્તિ કહેવાય છે. ૧૨૫
सच्चिन्तनस्य संबाधो विनोऽयं निर्जने ततः। स्थेयमित्येक एवास्ति चेत्सवैकान्तशीलता ॥ १२६ ॥
સત્ વસ્તુ–પરમાત્માના ચિંતનમાં હરક્ત થાય, માટે નિર્જન પ્રદેશમાં પોતે એકલા રહેવું, તે જ “એકાંતે રહેવાને સ્વભાવ છે.
संसारबंधनिर्मुक्तिः कदा झटिति में भवेत् । इति या सुदृढा बुद्धिरीरिता सा मुमुक्षुता ॥ १२७ ॥
“સંસારરૂપ બંધનમાંથી મારો ઝટ છુટકારો કયારે થાય?” આવી અતિ દઢબુદ્ધિ કરવી, તે “મુમુક્ષુતા”(મોક્ષની ઈરછા) કહેવાય છે. ૧૨૭
દમ ब्रह्मचर्यादिभिर्धर्बुद्धेर्दोषनिवृत्तये । दण्डनं दम इत्याहुमशब्दार्थकोविदाः ॥ १२८॥ तत्तवृत्तिनिरोधेन बाह्येन्द्रियविनिग्रहः। योगिनो दम इत्याहुर्मनसः शांतिसाधनम् ॥ १२९ ॥
ઉપર જણાવેલા બ્રહ્મચર્ય આદિ ધર્મો દ્વારા બુદ્ધિના દેષ દૂર કરવા માટે જે દંડ લેવો (શિક્ષા સહન કરવી), તેને “દમ” શબ્દનો અર્થ જાણનારા “દમ” કહે છે. ૧૨૮
તે તે વૃત્તિઓને રોકીને બહારની ઇન્દ્રિયોને વશ કરવી, તેને ગીઓ “દમ” કહે છે. આ પણ મનની શાંતિનું સાધન છે. ૧૨૯
