________________
સર્વવિદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ સ્ત્રી વૈતરણું નદી છે અને ઘર યમરાજને રહેવાનું જ સ્થાન છે. પ૩ यमालये वापि गृहेऽपि नो नृणां तापत्रयक्लेशनिवृत्तिरस्ति। किंचित्समालोक्य तु तद्विरामं सुखात्मना पश्यति मूढलोकः॥५४॥
યમને ઘેર અથવા મનુષ્યને ઘેર ત્રણે તાપ અને કલેશો કદી અટતા જ નથી; તેમાં કોઈ કાળે કંઈક અંશે વિરામ જોઈ મૂઢ લોક તેને સુખરૂપે માની બેસે છે. ૫૪ यमस्य कामस्य च तारतम्यं विचार्यमाणे महदस्ति लोके। हितं करोत्यस्य यमोऽप्रियः सन्कामस्त्वनर्थ कुरुते प्रियः सन् ॥५५॥
જે વિચારવામાં આવે તે યમરાજ અને કામદેવમાં મોટું અંતર છે. યમરાજ તે અપ્રિય થઈને પણ મનુષ્યનું હિત જ કરે છે, પરંતુ કામદેવ તે પ્રિય થઈને ઊલટે અનર્થ કરે છે. પપ यमोऽसतामेव करोत्यनर्थ सतां तु सौख्यं कुरुते हितः सन्।। कामः सतामेव गति निरुधन्करोत्यनर्थ हासतां नु का कथा ॥५६॥
યમરાજ દુનને જ અનર્થ કરે છે, સજજનોને તે હિતકારી થઈ સુખ જ કરે છે; પણ કામદેવ તે સજજનોની જ સદગતિને અટકાવી દઈ અનર્થ કરે છે, તો દુર્જનની તો વાત જ શી? ( અર્થાત્ દુષ્ટોને તો તે અતિશય અનર્થકારી થાય છે.) પદ विश्वस्य वृद्धि स्वयमेव कांक्षन्प्रवर्तकं कामिजनं ससर्ज। तेनैव लोकः परिमुह्यमानः प्रवर्धते चन्द्रमसेव चाब्धिः॥५७ ॥
કામદેવે પોતે જ જગતની વૃદ્ધિ ઈચ્છીને પ્રવૃત્તિપરાયણ કામી લોકોને સરજ્યા છે; કારણ કે જેમ ચંદ્રથી સમુદ્ર વધે છે, તેમ એ કામદેવને લીધે જ અત્યંત મોહ પામીને લેક વધે છે. પ૦ कामो नाम महाञ्जगद्भमयिता स्थित्वातरंगे स्वयं
स्त्रीपुंसावितरेतरांगकगुणैसिश्च भावैः स्फुटम् । अन्योन्यं परिमोह्य नैजतमसा प्रेमानुबंधेन तो
षवा भ्रामयति प्रपंचरचनां संवर्धयन्ब्रह्महा ॥ ५८॥