________________
સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ संमोहावरणेन गोपनवतः संसारकारागृहा निर्गन्तुं त्रिविधेषणापरवशः कः शक्नुयाद्रागिषु ॥४८॥
* જો સારી પેઠે વિચારવામાં આવે, તો કેદખાના અને સંસાર વચ્ચે કોઇ ફેરફાર દેખાય છે?(કેઈપણ નહિ.)જેમ કેદખાનામાંથી છૂટવા માટે વિરોધી વસ્તુઓ હયાત હોય છે, તેમ આ સંસારમાંથી છૂટવા માટે પણ સ્ત્રી–સુખમાંથી જન્મેલા મેહપાશે વિરોધી વસ્તુઓ રૂપે હાજર જ હોય છે. જેમ કેદખાનાના કેદીના પગે બેડીઓ હોય છે, તેમ સંસારીને પણ ઘર ઉપરની ઝંખના પગે બાંધેલી બેડીઓ જ છે, કેદીના ગાળામાં જેમ ફસે હોય છે, તેમ સંસારીને પણ પુત્ર, સ્ત્રી આદિની આશા ગળે બંધાયેલો મજબૂત ફસે છે અને ધન વિષેની પ્રબળ આશા માથા ઉપર તૂટી પડતી સાક્ષાત્ વીજળી જેવી પ્રાણના નાશનું કારણ છે. વળી, સંસારી મનુષ્ય (કેદીની પેઠે) સેંકડો આશાઓ રૂપી પાશથી પગે બંધાયેલો જ હોય છે તેથી ઊભો થવા અશક્ત છે. જેમ કેદખાનાની ચારે બાજુ સિપાઈએ ચેકી કરતા હોય છે, તેમ આ સંસારમાં પણ કામ, ક્રોધ, મદ વગેરે ચોકિયાતે નિરંતર ચોકી કર્યા જ કરે છે; વળી જેમ કેદખાનાની ચારે બાજુ મજબૂત દીવાલ વીંટાઈને રક્ષણ કરે છે, તેમ સંસારની ચારે બાજુ મોટા મેહરૂપી દીવાલનું રક્ષણ રહેલું જ છે; એટલે તેના ઉપર રાગવાળા મનુષ્યોમાં ત્રણ જાતની એષણ( ઈચ્છા)ઓને પરવશ થયેલો કે મનુષ્ય આ સંસારરૂપ કેદખાનામાંથી બહાર નીકળવા સમર્થ થાય ? ૪૬-૪૮ कामांधकारेण निरुद्धरष्टिमात्यसत्यप्यबलास्वरूपे।। न ह्यधदृष्टेरसतः सतो वा सुखत्वदुःखत्वविचारणास्ति ॥४९॥ . કામરૂપી અંધકારથી ઘેરાયેલી દષ્ટિવાળો મનુષ્ય સ્ત્રીના જૂઠા સ્વરૂપમાં મોહ પામે છે, અને તેથી આંધળી દષ્ટિવાળા તે દુર્જનને કે સજજનને સુખ અથવા દુઃખનો વિચાર જ હેતું નથી. ૪૯