________________
સવવેદાંત-સિદ્ધાંત સારસંગ્રહ ૧૬૫ ત્યાગ કરી શુદ્ધ ચિતન્ય વસ્તુને જણાવે છે; અને તે વસ્તુ કેવળ સત્ય માત્ર, નિર્વિકલ્પ અને નિરંજન છે, એમ પણ આ ભાવલક્ષણાથી બરાબર સમજાવે છે. તે પછી સર્વ ઉપાધિ રહિત, સચ્ચિદાનંદસ્વરૂપ, અતિ, વિશેષ રહિત, આભાસ વિનાનું, તેવું નહિ, આવું નહિ, અમુક સ્વરૂપે બતાવવું અશક્ય, આદિ–અંત રહિત, અનંત, શાંત, મરણધર્મ રહિત, તર્કમાં આવવું અશક્ય અને જાણવું મુશ્કેલ એવું નિર્ગુણ બ્રહ્મ જ બાકી રહે છે. ૭૫૪–૭૬૧
ઉપાધિ દૂર થતાં ઉપાધિને વિરોધ છે જ નહિ उपाधिवैशिष्टयकृतो विरोधो ब्रह्मात्मनोरेकतयाधिगत्या। उपाधिवैशिष्ट्य उदस्यमाने न कश्चिदप्यस्ति विरोध एतयोः ॥ ७६२ ॥ तयोरुपाधिश्च विशिष्टता च तद्धर्मभाक्त्वं च विलक्षणत्वम् । भ्रात्वा कृतं सर्वमिदं मृषैव स्वप्नार्थवजाग्रति नैव सत्यम् ।। ७६३ ॥ चिहासूतशरीरधर्मसुखदुःखादिप्रपंचोऽपि वा जीवेशादिभिदापि वा न च ऋतं कर्तुं क्वचिच्छक्यते । मायाकल्पितदेशकालजगदीशादिभ्रमस्तारशः को मेदोऽस्त्यनयोईयोस्तु कतमः सत्योऽन्यतः को भवेत् ॥ ७६४॥
અને જીવમાં જે વિરોધ જણાય છે, તે ઉપાધિની વિશેષતાને લીધે જ કરાયેલ છેપરંતુ તે બન્નેની એકતાનું જ્ઞાન થતાં ઉપાધિની વિશેષતા દૂર થાય છે, અને પછી એ બન્નેમાં કોઈ જાતનો વિરોધ રહેતું જ નથી. જીવ–અને બ્રહ્મ –એ બને ઉપાધિ, ઉપાધિથી યુક્તપણું, એ ઉપાધિના ધર્મો અને પરસ્પર વિલક્ષણતા એ બધું બ્રાંતિને લીધે કરાયું છે; ખરી રીતે સ્વપ્નામાં જોયેલા પદાર્થો જેમ જાગ્રત અવસ્થામાં સાચા નથી, તે જ પ્રમાણે જીવ-બ્રહ્મને તે ઉપાધિ વગેરેનો સંબંધ જૂઠ જ છે (અને તે બન્ને જુદા પણ નથી). જેમ નિદ્રામાં સ્વમ આવતાં તેની અંદર ઉત્પન્ન થયેલું શરીર–તેના ધર્મ, સુખ-દુઃખ વગેરે પ્રપંચ-એ બધું જૂઠું છે, તે જ પ્રમાણે જાગ્રત અવસ્થામાં
