________________
૧૫૮
સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સાસંગ્રહ प्रत्यक्षादिविरोधः स्यादित्यैक्य तयोः परित्यक्ते। श्रुतिवचनविरोधो भवति महास्मृतिवचनविरोधश्च ॥ ७२५ ॥
સર્વેશ્વરપણું, સ્વતંત્રપણું સર્વજ્ઞાપણું આદિ ગુણોથી સર્વ કરતાં ઉત્તમ, સત્ય કામનાવાળા અને સત્ય સંકલ્પવાળા જે ઈશ્વર છે, તે “ત' પદનો વાચ્યાર્થ છે; અને અ૯પજ્ઞાનવાળે, દુ:ખી જીવનવાળો, પ્રાકૃત-લક્ષણવાળો તથા સંસારમાં ગતિવાળો જે આ સંસારી જીવ છે, તે “a” પદને વાચ્યાર્થ છે. આ બંનેને પરસ્પર વિપરીત ગુણવાળા છે છતાં તેમની એકતા કેવી રીતે ઘટે છે? એ બનેમાં આ વિરોધ પ્રત્યક્ષ જણાય છે. જેમ અગ્નિ અને હિમ એક બીજાથી વિરુદ્ધ ધર્મવાળા તેમ જ પરસ્પર વિરુદ્ધ લક્ષણવાળા હોઈ શબ્દ તથા અર્થથી પણ જુદા જુદા છે, તેમ જીવ અને ઈશ્વર પણ એક બીજાથી વિરુદ્ધ ધર્મવાળા હોઈ શબ્દ તથા અર્થથી પણ પરસ્પર વિલક્ષણ છે, તેથી એ બન્નેને એક માનવામાં પ્રત્યક્ષ આદિ પ્રમાણોનો વિરોધ જ આવે છે; અને તે બનેની એકતા જે ત્યજી દેવાય, તો શુતિવચન તથા મેટી સ્મૃતિઓનાં વચન સાથે પણ વિરોધ આવે છે. ૭૨૧-૭ર
श्रुत्याप्येकत्वमनयोस्तात्पर्येण निगद्यते । મુહુરસ્વતીચરમાર્થ પુર્વેa || ૭ર૬ .
એ બન્નેની એકતા છે, એ તાત્પર્યથી ‘તરવમસિ” એ વાક્યને શ્રુતિ વારંવાર ઉચ્ચારે છે; તેથી એ શ્રુતિવચન સ્વીકારવું જ જોઈએ. ૭૨૬
वाक्यार्थत्वे विशिष्टस्य संसर्गस्य च वा पुनः । अयथार्थतया सोऽयं वाक्यार्थी न मतः श्रुतेः ॥ ७२७ ॥ .
આખા વાક્યના અર્થમાં વિશેષણ-વિશેષ્ય સંબંધ અથવા અભેદ સંબંધ બરાબર બંધબેસત થતો નથી, માટે તે આ વાયાથે શ્રુતિને માન્ય નથી. ૭૨૭
