________________
સર્વ વેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસ‘ગ્રહ
'
જુદા
આખા વાક્યના અર્થ જેવા ખ ધબેસતા થાય છે, તેવા ‘ તત્ત્વમસિ એ વાક્યમાં ધબેસતા થતા નથી; કેમ કે નીજ' શબ્દને ઉત્પ' શબ્દ સાથે વિશેષણુરૂપે જોડવાથી ‘કાળું કમલ ’ એમ ‘કમળ ' કાળા કપડાથી જુદુ પડે છે; અને ‘૩૫૪' શબ્દને ‘નહ’ શબ્દ સાથે વિશેષ્યરૂપે જોડવાથી કમળ કાળુ –àાળું નહિ એમ ‘કાળા કમળ' રૂપે ધેાળા કમળથી જુદુ પડે છે; એમ એ બન્ને વિશેષણ -વિશેષ્ય એક ખીજાથી જુદા પટ્ટાને પાડીને વિશેષણ -વિશેષ્ય સ'અ'ધથી અથવા ખીજા (અભેદ) સંબધથી પરસ્પર જોડાઈને વાક્યના અર્થ ખંધબેસતા કરે છે; અને તેમાં ખીજા' કાઈ પ્રમાણુના વિરાધ નથી. આથી આખા વાક્યના અથ કાઈ જાતની હરકત વિના સારી રીતે ઘટાવી શકાય છે; એ રીતે ‘તત્ત્વમસિ’ એ વાક્યમાં આખા વાક્યના અર્થ ખરાખર ઘટતા નથી; કેમ કે ‘સત્' પદને મુખ્ય વાચ્યા, ‘પરાક્ષપણું આદિ ધર્મવાળું’ ચૈતન્ય એવા થાય છે; અને ‘વર્’પદ્મના વાચ્યા ‘અપરાક્ષપણું આદિ ધર્મવાળું ચૈતન્ય ’ એવા થાય છે. આ બન્નેના વિશેષણ –વિશેષ્ય સબ'ધ અથવા બીજો (અભેદ ) સંબંધ લઈને આખા વાક્યના અર્થ કરવામાં પ્રત્યક્ષ આદિ પ્રમાણેાના વિરાધ આવે છે, તેથી વાક્યના અર્થ ઘટતા નથી. એ વિરાધ કેવી રીતે છે, તે હું તને કહું છું. ૭૧૩-૭૨૦
सर्वेशत्व स्वतंत्रत्व सर्वशत्वादिभिर्गुणैः ।
सर्वोत्तमः सत्यकामः सत्यसंकल्प ईश्वरः ॥ ७२१ ॥ तत्पदार्थस्त्वमर्थस्तु किंचिज्शो दुःखजीवनः । संसार्ययं तद्वतिको जीवः प्राकृतलक्षणः ॥ ७२२ ॥ कथमेकत्वमनयोर्घटते विपरीतयोः 'प्रत्यक्षेण विरोधोऽयमुभयोरुपलभ्यते ॥ ७२३ ॥ विरुधर्माकांतत्वात्परस्पर विलक्षणौ । जीवेशौ वह्नितुहिनाविव शब्दार्थतोऽपि च ॥ ७२४ ॥
૧૫૭
"
