________________
૧૫૦ સવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ
(જરાયુજ, અંડજ, વેદજ અને ઉભિ જજ એમ) ચાર પ્રકારનાં સર્વે સ્કૂલ શરીરે, તેના ખેરાકરૂપ અન્ન વગેરે, તેને આશ્રય વગેરે અને આખું ચે આ બ્રહ્માં. અતિશય સ્થૂલ છે અને પંચીકરણ પામેલાં પાંચ મહાભૂતે જ માત્ર છે, એમ જેવું. જે વિચારવામાં આવે તે આ જગતમાં જે જે વસ્તુ કાર્યરૂપે દેખાય છે, તે તે બધી માત્ર કારણરૂપ જ હોય છે. જે સારી પેઠે વિચાર્યું હોય, તે ઘડો વગેરે પદાર્થો માટીના કાર્યરૂપે અલગ દેખાય છે છતાં માટીથી જુદા નથી જ. ૬૮૨, ૬૮૩ अंतर्बहिवापि मृदेव दृश्यते मृदो न भिन्नं कलशादि किंचन ॥ प्रीवादिमघत्कलशं तदित्थं न वाच्यमेतश्च मृदेव नान्यत् ॥ ६८४॥
ઘડો વગેરે જે કંઈ દેખાય છે તે અંદર ને બહાર માટી જ છે, માટીથી જુદું છે જ નહિ. માટે “કાંઠલા વગેરે આકારવાળો ઘડે છે” એમ કહેવું જ ન જોઈએ, પણ “આ માટી જ છે, બીજું કંઈ નથી” એમ કહેવું જોઈએ. ૬૮૪ स्वरूपतस्तत्कलशादिनाम्ना मृदेव मूढेरभिधीयते ततः। नानो हि मेदो न तु वस्तुमेदः प्रदृश्यते तत्र विचार्यमाणे॥ ६८५ ॥
ઘડ” વગેરે પદાર્થો સ્વરૂપદષ્ટિએ કેવળ માટી જ છે, છતાં મૂઢ લોકો તેને “ઘડો” વગેરે નામથી કહે છે. તે વિષે વિચારવામાં આવે, તે નામનો જ ભેદ દેખાય છે–વસ્તુને ભેદ દેખાતો નથી. ૬૮૫ तस्मादि कार्य न कदापि भिन्न स्वकारणादस्ति यतस्ततोऽग । यद्रौतिकं सर्वमिदं तथैव तद्भूतमात्रं न ततोऽपि भित्रम् ।।६८६ ॥
કેમ કે હે ભાઈ! હરકોઈ કાર્ય પિતાના કારણથી જુદું કદી હોતું જ નથી; તેથી આ જગતમાં જે જે ભૌતિક પદાર્થો છે, તે બધા યે માત્ર ભૂતે જ છે–તેઓથી જુદા નથી. ૬૮૬ तश्चापि पंचीकृतभूतजातं शब्दादिभिः स्वस्यगुणश्च सार्धम् । वपूंषि सुक्ष्माणि च सर्वमेतद्भवत्यपंचीकृतभूतमात्रम् ॥ ६८७ :
