________________
સદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ
૧૪૩ તેના ઉત્તરમાં કહેવાનું, કે જે પ્રિય વસ્તુનો જ લાભ થયો હોય છે તે દુષ્ટ દેવ સિદ્ધ થતું જ નથી (અર્થાત્ આનંદને અટકાવનાર દુષ્ટ દેવ જ કારણ હોય, તો એ પ્રિય વસ્તુની પ્રાપ્તિમાં જ પ્રથમથી કારણ થવું જોઈએ). માટે આનંદ એ મનને ધર્મ નથી તેમ જ આત્મા નિર્ગુણ છે તેથી આત્માને ધમ પણ હોઈ શકે નહિ; પરંતુ પુણ્યના સાંનિધ્યથી અને તે દ્વારા ઈષ્ટ વસ્તુ પણ સમીપમાં પ્રાપ્ત થવાથી સત્ત્વગુણ જેમાં મુખ્ય હેય છે એવા ચિત્તમાં, જેમાં સ્વચ્છ પાણીમાં ચંદ્રનું પ્રતિબિંબ પડે છે, તેમ આનંદરૂપ લક્ષણવાળો આમા જ પ્રતિબિંબરૂપે પડે છે. ૬૪૩-૬૪૭
सोऽयमाभास आनंदश्चित्ते यः प्रतिबिंबितः।। पुण्योत्कर्षापकर्षाभ्यां भवत्युच्चावचः स्वयम् ॥६४८ ॥
ચિત્તમાં જે પ્રતિબિંબરૂપે પડેલો હોય છે, એ તે આનંદ આભાસરૂપે જ હોય છે. કેમ કે પુણ્યની વધઘટ થવાથી આનંદ પિતે પણ વધે છે ને ઘટે છે. ૬૪૮
- નિત્યાનંદ માટે વિષયસુખ ઇચ્છવું ન જોઈએ सार्वभौमादिब्रह्मान्तं श्रुत्या यः प्रतिपादितः। स क्षयिष्णुः सातिशयः प्रक्षीणे कारणे लयम् ॥ ६४९ ॥ यात्येष विषयानंदो यस्तु पुष्यैकसाधनः। ये तु वैषयिकानंदं भुंजते पुण्यकारिणः ॥ ६५० ॥ दुखं च भोगकालेऽपि तेषामंते महत्तरम् । सुखं विषयसपकं विषसंपृक्तभक्तवत् ॥ ६५१॥ भोगकालेऽपि भोगान्ते दुःखमेव प्रयच्छति । सुखमुशावचत्वेन क्षयिष्णुत्वभयेन च ॥ ५२ ॥ भोगकाले भवेतृणां ब्रह्मादिपदभाजिनाम् । . राजस्थानप्रविष्टानां तारतम्यं मतं यथा ॥ ६५३ ॥ तथैव दुःखं जंतूनां ब्रह्मादिपदभाजिनाम् । न कांक्षणीयं विदुषा तस्माद्वैषयिकं सुखम् ॥ ६५४ ॥
