________________
સવવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ
૧૩૧ જે માટી ન હોય તો ઘડો ઉત્પન્ન થતો જ નથી, એકલી રેતી કે એકલા પાણીમાંથી અથવા તે બંને ભેગાં મળવાથી પણ (માટી વિના) કેઈ પણ રીતે ઘડે કદી થતે જ નથી; માટે જે વસ્તુ જેમાંથી ઉત્પન્ન થાય છે, તેમાં એ વસ્તુને જ સ્વભાવ હોય છે. ૫૯૧
अन्यथा विपरीतं स्यात्कार्यकारणलक्षणम् । नियतं सर्वशास्त्रेषु सर्वलोकेषु सर्वतः ॥५९२ ॥
જો એમ ન હોય, તે સર્વ શાસ્ત્રોમાં અને સર્વ લોકોમાં કાર્ય તથા કારણનું લક્ષણ ચક્કસ વિપરીત જ થાય. ૫૨
कथमसतः सजायेतेति श्रुत्या निषिध्यते तस्मात् । असतः सजननं नो घटते मिथ्यैव शून्यशब्दार्थः ॥५९३॥
એટલે અસત્ માંથી સત્ કેવી રીતે ઉત્પન્ન થાય? (ન જ થાય.) આવા અભિપ્રાયથી જ શ્રતિ (વેદ) પણ એ વસ્તુને નિષેધ કરે છે, કે અસત્ માંથી સત્ની ઉત્પત્તિ ઘટતી જ નથી, કેમ કે શૂન્ય” શબ્દનો અર્થ “મિથ્યા” જ છે (અર્થાત્ જે બેટું અથવા હયાત જ ન હોય તે શૂન્ય કહેવાય છે). ૫૩
સુષુપ્તિમાં શૂન્યને અનુભવે છે એ જ આત્મા છે. अव्यक्तशब्दिते प्राज्ञे सत्यात्मन्यत्र जाग्रति । વાઘ લિતિ જોઉં તજી ત્રાતિજ્ઞોળે પ૨૪ सुषुप्तौ शून्यमेवेति केन पुंसा तवेरितम् । हेतुनानुमितं केन कथं ज्ञातं त्वयोच्यताम् ॥ ५९५ ॥ इति पृष्टो मूढतमो वदिष्यति किमुत्तरम्। नैवानुरूपकं लिंगं वक्ता वा नास्ति कश्चन । सुषुप्तिस्थितशून्यस्य बोद्धा को न्वात्मनः परः ॥ ५९६ ॥
આ જગતમાં “અવ્યક્ત (અસ્પષ્ટ) ” શબ્દથી કહેવાતે છતાં પ્રાણ (ન+મા+જ્ઞ -સારી રીતે ચોતરફ જાણનારે) આત્મા હયાત છે; છતાં હે ભ્રમિતના શિરોમણિ! એ આત્માનું શુન્યપણું