________________
૧૩૦ સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસ ગ્રહ
इममर्थमविज्ञाय निर्णीतं श्रुतियुक्तिभिः । जगतो दर्शनं शून्यमिति प्राहुरतद्विदः ॥ ५८९॥ .
બુદ્ધિ આદિ બધા પદાર્થો સુષુપ્ત સમયે પોતાના કારણ અવ્યક્ત(માયા)માં જે કે લય પામી જાય છે, તો પણ જેમ વડના બીમાં અવિકૃત (અસ્પષ્ટ) સ્વરૂપે આ વડ રહેલો હોય છે તેમ એ બુદ્ધિ આદિ તો (એ માયામાં) અવિકૃત (અસ્પષ્ટ) સ્વરૂપે રહેલાં જ હોય છે. એમ એવા સ્વરૂપે આ જગત રહેલું જ હોય છે, પણ શૂન્ય જેવું થતું નથી. જેમ વડ કોઈ વેળા અંકુરરૂપે રહ્યો હોય છે અને કઈ વખતે બીરૂપે રહેલો હોય છે, તેમ આ જગત કાર્ય–કારણરૂપે રહે જ છે (તેને સમૂળગો વિલય થતો જ નથી) અને તેને જ શ્રુતિ જગતની અવ્યાકૃત-અવિકૃત-અસ્પષ્ટ અવસ્થા કહે છે. સુષુપ્તિ આદિ અવસ્થાઓમાં આ જગત એ અવ્યાકૃત રૂપે જુદા સ્વરૂપે રહ્યું હોય છે, છતાં કૃતિઓ અને યુક્તિઓથી નિર્ણય કરેલા એ અર્થને સમજ્યા વિના જગતના એ અદર્શનને એ રહસ્ય નહિ જાણનારાઓ “શૂન્ય” એમ કહે છે. ૫૮૬-૫૮૯
શૂન્યમાંથી કંઈ ઉદ્દભવે જ નહિ नासतः सत उत्पत्तिः श्रूयते न च रश्यते। . उदेति नरभंगारिक खपुष्पातिक भविष्यति ॥ ५९० ॥
અસત્ (શૂન્ય)માંથી સત્ (પ્રત્યક્ષ દેખાતી કઈ વસ્તુ)ની ઉત્પત્તિ સંભળાતી નથી કે દેખાતી નથી. માણસના શીંગડામાંથી શું ઉત્પન્ન થાય છે? આકાશના પુપમાંથી શું થશે? ( અર્થાત્ મનુષ્યનું શીંગડું અને આકાશનું પુષ્પ મૂળમાંથી છે જ નહિઅસત્ છે, તે તેમાંથી શું થવાનું છે?) ૫૯૦ प्रभवति न हि कुंभोऽविद्यमानो मृदश्चे
त्प्रभवतु सिकताया वाथवा वारिणो वा। न हि भवति च ताभ्यो सर्वथा क्वापि तस्मा
धत उदयति योऽर्थोऽस्त्यत्र तस्य स्वभाव ॥५९१ ॥
