________________
સવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ ૧૨૭ असन्नेव घटः पूर्व जायमानः प्रदृश्यते । न हि कुंभः पुरैवांतः स्थित्वोदेति बहिर्मुखः ॥५७५॥ यत्तस्मादसतः सर्व सदिदं समजायत । ततः सर्वात्मना शून्यस्यैवात्मत्वं समहति ॥५७६ ॥
આત્મા જ્ઞાન-અજ્ઞાનમય કેમ હોઈ શકે? એ તો પ્રકાશ અને અંધકારની પેઠે પરસ્પર વિરુદ્ધ છે; અને તેથી જ એ જ્ઞાન તથા અજ્ઞાનનું પ્રકાશ અને અંધકારની પેઠે એક જ સ્થળે રહેવું, અથવા એકબીજા સાથે જોડાવું, અથવા એકબીજાને એકબીજાને આશ્રય સિદ્ધ થતા જ નથી. વળી, અજ્ઞાન, વિજ્ઞાન, બુદ્ધિ અને તેના ગુણ અથવા બીજું જે કંઈ અનુભવનાર વગેરે છે તે પણ સુષુપ્તિમાં જણાતું જ નથી, પરંતુ કેવળ શૂન્ય જ જણાય છે. એ સુષુપ્તિમાં બીજું કંઈ પણ હોતું જ નથી; અને ઊંધીને ઊઠેલા બધા લોકો “હું ઊંઘી ગયો ત્યારે હું પણ હતું નહિ” એમ શૂન્યને જ પાછળથી યાદ કરે છે-અનુભવે છે, માટે શુન્ય જ આત્મા છે, જ્ઞાન-અજ્ઞાનરૂપ લક્ષણવાળે આત્મા છે જ નહિ. વળી, વેદ પણ અરમ ગાવીત ! આ જગત પહેલાં અસત્ (શૂન્ય) જ હતું” એમ સ્પષ્ટ કહે છે, તેથી શૂન્યને જ (અમે) આત્મા માન્ય છે. વળી ઘડે (ઉત્પત્તિ) પહેલાં અસત્ (શૂન્યરૂપ) જ હોય છે અને પછીથી તે ઉત્પન્ન થતાં દેખાય છે; એ ઘડો પ્રથમ પોતામાં હતો, ને પછીથી બહાર પ્રકટ થાય છે, એવું તે કંઈ છે જ નહિ; માટે (માનવું પડે છે, કે) સર્વ કંઈ આ સત્વરૂપે જે જણાય છે, તે બધું અસત(શૂન્ય)માંથી જ ઉત્પન્ન થયું છે; આમ સર્વ રીતે શૂન્યને જ આત્માપણું ઘટે છે.” ૫૬૯-૫૭૬ સિદ્ધાંત-પુત્રથી માંડી શુન્ય સુધીનું કંઈ પણ આત્મા નથી. इत्येवं पंडितंमन्यैः परस्परविरोधिभिः।। तत्तन्मतानुरूपाल्पश्रुतियुक्त्यनुभूतिभिः ॥ ५७७ ॥
