________________
૧૧૨ સવવેદાંત-સિદ્ધાંતસારસંગ્રહ यथा प्रसुप्तिप्रतिभासदेहे स्वात्मत्वधीरेष तथा घनात्मनः । जन्माप्ययक्षुद्भयतृछ्रमादीनारोपयत्यात्मनि तस्य धर्मान् ॥ ४९४॥
જેમ સ્વમમાં દેખાતા શરીરમાં “આ હું છું” એમ પોતાના આત્માપણાની બુદ્ધિ કરે છે, તેમ આ મનુષ્ય (જાગ્રત અવસ્થામાં પણ) જન્મ, નાશ, ભૂખ, તરસ, ભય, શ્રમ વગેરે અનાત્માના ધર્મોને આત્મામાં આરોપે છે. ૪૯૪ विक्षेपशक्त्या परिचोधमानः करोति कर्माण्युभयात्मकानि। भुंजान एतत्फलमप्युपात्तं परिभ्रमत्येव भवाधुराशौ ॥४९५॥..
મનુષ્ય “વિક્ષેપ” શક્તિથી પ્રેરણા પામે છે, ત્યારે શુભ-અશુભ અને પ્રકારનાં કર્મો કરે છે અને તે દ્વારા ગ્રહણ કરેલાં તેનાં ફળને ભગવ્યા કરે છે. એમ સંસારસમુદ્રમાં ભટકયા જ કરે છે. ૪૫
मध्यासदोषात्समुपागतोऽयं संसारबंधः प्रवल प्रतीचः। यद्योगतः क्लिश्यति गर्भवासजन्माप्ययक्लेशमयैरजनम् ॥ ४९६॥
આ અધ્યાસના દેષથી જ પ્રત્યગાત્માને આ સંસારરૂપ પ્રબળ બંધન આવ્યું છે, જેને લીધે ગર્ભવાસ, જન્મ, મરણ વગેરે કલેશના ભયથી એ નિરંતર પિડાય છે. ૪૯૬
मध्यासो नाम खल्वेष वस्तुनो योऽन्यथाप्रहः । स्वाभाविकभ्रान्तिमूलं संसृतेरादिकारणम् ॥ ४९७ ॥
અધ્યાસ” એટલે જે વસ્તુ જે સ્વરૂપમાં હોય તેને તેથી જુદા (વિપરીત) સ્વરૂપે ગ્રહણ કરવી. આ અધ્યાસ સ્વાભાવિક ભ્રાંતિનું મૂળ છે અને સંસારનું પ્રથમ કારણ છે. ૪૭
सर्वानर्थस्य तद्वीजं योऽन्यथाग्रह आत्मनः । ततः संसारसंपात्तः संततक्लेशलक्षणः ॥ ४९८॥
આત્મારૂપ (સત્ય) વસ્તુને તેથી જુદા (અસત્ ) સ્વરૂપે ગ્રહણ કરવી એ અધ્યાસ તો સર્વ અનર્થોનું બીજ છે તેથી જ કલેશોની પરંપરારૂપલક્ષણવાળા આ સંસારમાં પડવાનું થાય છે.૪૯૮
मध्याखादेव संसारो नष्टेऽभ्यासे न दृश्यते।। तदेतदुभयं स्पष्टं पक्ष्य त्वं पवमुक्तयोः ॥ ४९९ ॥
