________________
સર્વ વેદાંત-સિદ્ધાંત–સારસ ગ્રહ
૧૧૧
‘ આવરણ ’એ તમાગુણની શક્તિ છે; એ જ આવરણનું ( એટલે આત્માને ઢાંકી દેવાનું ) કારણ છે. એને જ મૂળ અવિદ્યા કહી છે, જેને લીધે જગત અત્યંત માહિત બન્યુ છે. ૪૮૯ विवेकवानप्यतियौक्तिकोऽपि श्रुतात्मतत्त्रोऽपि च पंडितोऽपि । शक्त्या यथा संवृतबोधदृष्टिरात्मानमात्मस्थमिमं न वेद || ४९० ॥
મનુષ્ય વિવેકવાળા હાય, અત્યત યુક્તિકુશળ હેાય, આત્મતત્ત્વને સાંભળી ચૂકયા હાય અને પંડિત હાય, તાપણ આ ‘ આવરણુ ’શક્તિથી તેની જ્ઞાનદૃષ્ટિ એવી 'કાઈ જાય છે, કે જેથી પેાતાના હૃદયમાં જ રહેલા આત્માને તે જાણી શકતા નથી, ૪૯૦ विक्षेपनाम्नी रजसस्तु शक्तिः प्रवृत्तिहेतुः पुरुषस्य नित्यम् । स्थूलादिलिंगान्तमशेषमेतद्यया सदात्मन्यसदेव सूयते ॥ ४९१ ॥
‘વિક્ષેપ ’એ રજોગુણની શક્તિ છે, એ જ પુરુષને નિત્ય પ્રવૃત્તિ કરવામાં કારણરૂપ અને છે. આ ‘વિક્ષેપ’ શક્તિ જ સ્થૂલશરીરથી માંડીને લિંગશરીર સુધીના કેવળ ખાટા સ પદાર્થાને સત્યસ્વરૂપમાં આત્મામાં ઉત્પન્ન કરે છે. ૪૯૧ निद्रा यथा पुरुषमप्रमत्तं समावृणोतीयमपि प्रतीचम् । तथा वृणोत्यावृतिशक्तिरंतक्षेपशर्विक्ति परिजृंभयन्ती ॥ ४९२ ॥ જેમ પ્રમાદ વિનાના પુરુષનેં નિદ્રા ઢાંકી (દખાવી) દે છે, તેમ આ શક્તિ પણ પ્રત્યગાત્માને ઢાંકી દે છે; તેમ જ ‘આવરણુ” શક્તિ જ્યારે અંદર ફેલાય છે, તે ‘વિક્ષેપ' શક્તિને ઢાંકી દે છે. शक्त्या महत्यावरणाभिधानया समावृते सत्यमलस्वरूपे । पुमाननात्मन्यहमेष एवेत्यात्मत्वबुद्धिं विदधाति मोहात् ॥ ४९३ ॥ આવરણ' નામની એ માટી શક્તિ છે; તેને લીધે મનુષ્ય નિર્મળ સ્વરૂપ ઢંકાઈ જાય છે, એટલે માહને લીધે પુરુષ અનાત્મ -બુદ્ધિ આદિ પદાર્થા પર ‘ આ જ હું છું' એવી આત્મબુદ્ધિ કરે છે. ૪૯૩
6
