________________
સવવેદાંત સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ ૧૧૩ અધ્યાસથી જ સંસાર દેખાય છે; પણ અધ્યાસ નાશ પામતાં તે દેખાતું જ નથી. આ બન્ને વાતને સંસારમાં બંધાયેલા પુરુષમાં અને સંસારથી છૂટેલા પુરુષોમાં તે સ્પષ્ટ જોઈ શકશે. ૪૯
बद्धं प्रवृत्तितो विद्धि मुक्तं विद्धि निवृत्तितः। प्रवृत्तिरेव संसारो निवृत्तिर्मुक्तिरिष्यते ॥५०० ॥
પુરુષને પ્રવૃત્તિથી (સંસારમાં) બંધાયેલ તારે સમજી લે અને નિવૃત્તિથી મુક્ત સમજો. પ્રવૃત્તિ એ જ સંસાર છે અને નિવૃત્તિ એ જ મોક્ષ છે. ૫૦૦
मात्मनः सोऽयमध्यासो मिथ्याज्ञानपुरःसरः। असत्कल्पोऽपि संसारं तनुते रज्जुसर्पवत् ॥ ५०१ ॥
આત્માને આ અધ્યાસ મિથ્યા અજ્ઞાનને જ આગળ કરીને થયેલ હોય છે. તે લગભગ જૂઠો છે, તે પણ દોરડીમાં દેખાતા સર્પની પેઠે સંસારને વિસ્તારે છે. ૫૦૧
જીવની પેઠે પરમાત્માને બંધન કેમ નથી ? उपाधियोगसाम्येऽपि जीववत्परमात्मनः । उपाधिमेदानो बंधस्तत्कार्यमपि किंचन ॥ ५०२ ॥
જીવની પેઠે પરમાત્માને ઉપાધિને સંબંધ તે સરખે જ છે, તેપણું એ બન્નેની ઉપાધિમાંથી પરમાત્માની ઉપાધિમાં ઘણો જ તફાવત છે; તેથી જ પરમાત્માને બંધન નથી અને તેનું કાંઈ કાર્ય પણ નથી. ૫૦૨ मस्योपाधिः शुद्धसत्त्वप्रधाना माया यत्र त्वस्य नास्त्यल्पभावः । सत्त्वस्यैवोत्कृष्टता तेन बंधो नो विक्षेपस्तत्कृतो लेशमात्रः॥५०३॥
શુદ્ધ સવગુણ જેમાં મુખ્ય છે એવી માયા આ પરમાત્માની ઉપાધિ છે; જેમાં એમને અલ્પતા દેતી નથી; સત્ત્વગુણની જ ઉત્કૃષ્ટતા રહે છે તેથી બંધન નથી અને એ માયાએ કરેલો લેશ માત્ર પણ વિક્ષેપ (આકર્ષણ) નથી. ૫૦૩
