________________
૧૦૪
સર્વવેદાંત-સિદ્ધાંત-સારસંગ્રહ ~ ~
વિશ્વ ને વિશ્વાનર એક જ છે एतत्समष्टिव्यष्टयोधोभयोरप्यभिमानिनोः। तद्विश्ववैश्वानरयोरमेदः पूर्ववन्मतः ॥४५१ ॥
સમષ્ટિને અભિમાની વૈશ્વાનર, અને વ્યષ્ટિને અભિમાની વિશ્વ–એ બન્નેને પૂર્વની પેઠે એક જ માન્યા છે. ૪૫૧
स्थूलसूक्ष्मकारणाख्याः प्रपंचा ये निरूपिताः। ते सर्वेऽपि मिलित्वैकः प्रपंचोऽति महान्भवेत् ॥ ४५२ ।। महाप्रपंचावच्छिन्नं विश्वप्राशादिलक्षणम्। विराडादीशपर्यते चैतन्यं चैकमेव तत् ॥४५३ ।
સ્કૂલ, સૂક્ષમ અને કારણ નામના પ્રપંચે જે પ્રથમ કહ્યા છે, તે બધા મળીને એક મેટ (સમષ્ટિ) પ્રપંચ થાય છે, એ મહાપ્રપંચથી યુક્ત જે ચિતન્ય છે, તેમ જ વિશ્વ-પ્રાજ્ઞ આદિ લક્ષણોવાળાં વિરાટથી ઈશ્વર સુધીનાં જે જે ચત (જુદાં જુદાં નામે કહ્યાં) છે, તે બધાં ખરી રીતે એક જ છે. ૪૫૨,૪૫૩
यदनाद्यंतमध्यक्तं चैतन्यमजमशरम् ।। महाप्रपंचेन सहाविविक्तं सदयोऽग्निवत् ॥ ४५४॥ तत्सर्व खल्विदं ब्रह्मेत्यस्य वाक्यस्य पंडितः। वाच्यार्थ इति निर्णीत विविक्तं लक्ष्य इत्यपि ।। ४५५ ॥
એટલે એકંદર આદિ-અંતરહિત, અવ્યક્ત, અજન્મા અને અવિનાશી જે (એક જ) ચિતન્ય છે, તે જ લોઢાની સાથે મળેલા અગ્નિની પેઠે મહાપ્રપંચની સાથે જ્યારે મળેલું હોય છે, ત્યારે વિદ્વાને તેને “સર્વ રિવહું કહું આ બધું બ્રહ્મ છે” એ વાકયને વાચ્યાર્થી કહે છે, અને એ ચિતન્ય મહાપ્રપંચ સાથે મળેલું હેતું નથી, ત્યારે એને પૂર્વ વાક્યને જ લદ્યાર્થી કહે છે. ૪૫૪,૪૫૫
આત્મા ને અનાત્માને વિવેક स्थूलाधवानपर्यंत कार्यकारणलक्षणम् । इश्यं सर्वमनात्मेति विजानीहि विचक्षण ॥ ४५६ ॥
