________________
૨ મમ્રાષ્ટક
-
૧૪
પણ સાક્ષીપણું બાકી રહે છે.
માટી વગેરે ભાવે ઘટાદરૂપે પરિણમે છે તેમાં કુંભાર વગેરે સાક્ષી માત્ર છે, તે તે કેમ અભિમાન રાખે કે અમે ઘટાદિ પદાર્થના કર્તા છીએ. તેવી રીતે ભાષાવર્ગણાદ્રવ્ય વર્ણપણે, વર્ણ પદપણે, પદ, વાક્યપણે, વાકય મહાવાક્યપણે અને મહાવાકય ગ્રપણે પરિણમે છે, તેમાં ગ્રન્થકાર સાક્ષી માત્ર છે, તે તે કેમ અભિમાન રાખે કે હું ગ્રન્થકર્તા છું” સર્વ દ્રવ્ય સ્વ સ્વ પરિણામના કર્તા
૧ શબ્દાદિનયની અપેક્ષાએ આત્મા વિભાવાદિ પર ભાવને કર્તા નથી. જુસૂત્રનયની દૃષ્ટિથી રાગદ્વેષાદિ વિભા
નો કર્તા છે પગ પૌરાણિક કર્મને ક્તી નથી, અને નૈગમ અને વ્યવહાર નથી પૌગલિક કર્મને કર્તા છે.
पराश्रितानां भावनां कर्तृत्वाद्यभिमानतः । कर्मणा वध्यतेऽज्ञानी ज्ञानवांस्तु न लिप्यते ॥ પર-પુગલબિત પર્યાયોના કર્તાપણાદિના અભિમાનથી અતાની કર્મથી બંધાય છે. પણ જ્ઞાની બંધાતું નથી તાત્પર્ય એ છે કે વાસ્તવિક રીતે આત્મા પરભાવને કર્તા નથી, પણ કર્તાપણાના અભિમાનથી અજ્ઞાની કવડે બંધાય છે, જ્ઞાનીને કર્તાપણાનું અભિમાન નહિ હેવાથી તે બંધાતો નથી.
कतैवमात्मा नो पुण्यपापयोरपि कर्मणोः । रागद्वेषाशयानां तु कर्तेष्टानिष्टवस्तुषु ॥