________________
આત્મજ્ઞાનનાં સાધન ૨૦૩. અપકાર કરનારા ઉપર ગુસ્સે થાય છે તે વધારે દુ:ખના કારણભત તારા કમ ઉપર કેમ ગુસ્સે થતો નથી? જે ક્રૂર કર્મની પ્રેરણાથી બીજે તારા ઉપર રેપ કરે છે, તે કર્મની ઉપેક્ષા કરી બીજા ઉપર ક્રોધ કરતાં હું શા માટે થાનવૃત્તિને આશ્રય કરું? શ્રી મહાવીર પરિષહ અને ઉપસર્ગો સહન કરવા માટે મ્યુચ્છ દેશમાં વિચર્યા, તો વગર ચરને પ્રાપ્ત થયેલા ક્ષમાને ધારણ કરવા તું કેમ ઈરછત નથી ? ત્રણ લોકો પ્રલય અને રક્ષણ કરવાને સમર્થ એવા મહાપુરૂષોએ જે ક્ષમાનો આશ્રય કર્યો તે કળના ગર્ભ જેવા તુચ્છ સત્વવાળા તારે ક્ષમા ધારણ કરવી શું ઉચિત નથી? તે એવું પુણ્ય કેમ ન કર્યું કે જેથી કોઈ પીડા જ ન કરી શકે. તે અત્યારે તારી ભૂલને પશ્ચાતાપ કરતાં ક્ષમા સ્વીકારવી જ આવશ્યક છે. કેઈ તને મર્મવેધી વચનોથી પીડા કરે તો તારે વિચારવું કે જે એ સાચું છે તો મારે ગુસ્સે થવાની શી જરૂર છે, જે એ ખોટું હોય તો તે ગાંડાનું વચન સમજી તેની ઉપેક્ષા કરવી યોગ્ય છે. જે કોઇ તારે વધ કરવા તૈયાર થાય તો તારે વિરમય પામી હસવું કે મારે, વધ તો મારા કર્મોથી જ થવાનો છે, તો આ બાપડ નકામે અભિમાન નથી કર્મ બાંધે છે. સર્વ પુરૂષાર્થનો ઘાત કરનાર ક્રોધ ઉપર તને ગુસ્સો થતો નથી તો સ્વલ્પ અપરાધ કરનાર ઉપર ક્રોધ કરે તે ધિક્કારવા પગ્ય છે. સર્ષ ઇન્દ્રિયને થાક પમાડનારા અને ઉગ્ર દેડતા સાપના જેવા ક્રોધ ઉપર વિજય મેળવવા માટે બુદ્ધિમાન પુરુષ જાંગુલિ મન્ન સમાન નિરવધિ ક્ષમાનો નિરન્તર આશરે લેવો જોઇએ.
विनयश्रुतशीलानां त्रिवर्गस्य च घातकः । विवेकलोचनं लुम्पन मानोऽन्धङ्करणो नृणाम् ॥१२॥
માન વિનય, વિદ્યા, શીલ તેમ જ ધર્મ, અર્થ અને કામ એ ત્રણે ય પુરુષાર્થોને ઘાતક છે, વળી તે વિવેકરૂપ ચક્ષને ફાડી નાંખે છે, તેથી લોકોને આંધળા કરનાર છે. ૧૨
