________________
જ્ઞાનસાર આદ્ર–કેમળ થએલું ચિત્ત તીવ્ર મહાગ્નિના દાહની પીડા પામતું નથી.
જ્ઞાનસારની રચના તેમણે સિદ્ધપુરમાં રહીને કરી છે અને દીવાળીના દિવસે પૂર્ણ કરી છે. તેઓએ આ ગ્રન્થના અન્ને જણાવ્યું છે કે “આ ગ્રન્થ પૂર્ણનન્દઘન આત્માના ચારિત્ર લક્ષ્મીની સાથે પાણિગ્રહણના મહત્યવરૂપ છે. વળી આ શાસ્ત્રમાં ભાવના સમૂહરૂપ પવિત્ર ગોમય વડે ભૂમિ લીપી છે, એ તરફ સમતારૂપ જલન છટકાવ કર્યો છે, રસ્તામાં સ્થળે સ્થળે વિવેકરૂપ પુષ્પની માલાઓ લટકાવી છે અને આગળ અધ્યાત્મરૂપ અમૃતથી ભરેલે કામકુંભ મૂકે છે. આ બધું પૂર્ણનન્દઘન આત્માને અપ્રમાદ નગરમાં પ્રવેશ કરવામાં મંગલરૂ૫ છે.”
આ જ્ઞાનસારને ભાષાર્થ–બાલાવબોધ પણ ઉપધ્યાયજીએ જ લખે છે. તેની પ્રશસ્તિમાં જણાવ્યું છે કે “સૂરજીના પુત્ર શાન્તિદાસના હૃદયને આનન્દ આપવાના હેતુથી આ બાલાવબોધ કર્યો છે. આ બાલાવબોધ સંક્ષિપ્ત છે, છતાં તેમાં જ્ઞાનસારને ભાવ ખૂબ સ્પષ્ટ કર્યો છે. બાલાવબોધની પ્રશસ્તિમાં તેમણે કહ્યું છે કે “બાલિકાને લાળ ચાટવા જે આ બાલાવબોધ નીરસ નથી, પરંતુ તે ન્યાયમાલારૂપ અમૃતના પ્રવાહ સરખે છે.” તેઓએ વિદ્વાનને પ્રિય સંસ્કૃત ભાષામાં ન લખતા પ્રાકૃત (ગુજરાતી) ભાષામાં લખવાનું કારણ બતાવ્યું છે કે જેમાં યુક્તિરૂપ મુકતાફળે છે એવી સુન્દર ઉકિતાપ છીપ હેાયે તો પછી સંસ્કૃત