________________
પ્રસ્તાવના
અને ષોડશક વગેરે ઘણા પ્રકરણની રચના કરી છે એટલું જ નહિ, પણ તે તે વિષયના વકતવ્યને માત્ર આઠ શ્લોકમાં જ કહી નાખવા માટે અષ્ટક પ્રકરણની રચના કરી છે. આવી અત્યન્ત સ ક્ષિપ્ત રચનાના પ્રથમ પ્રણેતા શ્રીહરિભદ્રાચાર્ય સિવાય બીજા કઈ જાણવામાં આવ્યા નથી. ઉપાધ્યાયજીએ પણ તેને જ અનુસરીતે આ જ્ઞાનસાર અષ્ટકની રચના કરી છે.
અષ્ટના ઘણા વિષયો તે શાશ્વપ્રસિદ્ધ છે, પરંતુ તે બધાનું વર્ણન જુદી જુદી સરલ અને રોચક શૈલીથી કરવામાં આવ્યું છે. વિદ્યાષ્ટ્રમાં વિદ્યા અને અવિદ્યાનું સ્વરૂપ યંગસૂત્રને અનુસરી આપવામાં આવ્યું છે. અવિવા એ મિથ્યાત્વને પ્રકાર છે, પરંતુ તેના વર્ણનની શૈલી જુદી જ છે. પૂર્ણાષ્ટક ચૂર્ણોપનિષદનું સ્મરણ કરાવે છે અને તેમાં જૈનદષ્ટિએ પૂર્ણતાનું સ્વરૂપ બતાવ્યું છે. માછકને વિષય રોગવિશિકામાંથી લેવામાં આવ્યો છે. નિયાગાષ્ટકમાં ભાવયજ્ઞનું નિરૂપણ કર્યું છે. બાકીના બધા વિષયાનું વર્ણન આધ્યાત્મિક દ્રષ્ટિએ કરવામાં આવ્યું છે. આ બધા વિષયોનું પ્રતિપાદન કરવામાં તેની પ્રતિભા, અનુભવ અને શાસ્ત્રીય સૂક્ષ્મદષ્ટિ જણાઈ આવે છે. એકંદર જ્ઞાનસાર આધ્યાત્મિક ઉચ્ચ કેટિને ગ્રન્થ છે. ઉપસંહારમાં ગ્રન્થ કર્તાએ જ્ઞાનસારનું ફળ બતાવતાં કહ્યું છે કે “નિર્વિકાર અને નિરાબાધ જ્ઞાનસારને પ્રાપ્ત થયેલા અને જેઓને પરની આશા નિવૃત્ત થઈ છે, એવા મહાત્માને અહીં જ મેક્ષ છે. જ્ઞાનસારરૂપ સરસ્વતીના તરંગ વડે
