________________
૩૭
ગંધ-સ્પર્શની બોલી બોલાતી કોઈએ સાંભળી છે ? આ તત્ત્વજ્ઞાને તો કંઈ નવુંજ અજવાળું પાડ્યું ! ત્રિકાળમાં પણ ન બની શકે–ગમે તેવાની પણ બુદ્ધિમાં ન આવી શકે, એવું આ તત્ત્વજ્ઞાન કોને આશ્ચર્ય ઉત્પન્ન નહિ કરે ? અસ્તુ, આકાશમાં ચઢવા માટે ધંવાડાનો આશ્રય લેવા જેવા આ પ્રયા માટે કોને નવાઈ નહિ લાગે ?
દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિને માટે આવા અનેક રિવાજે નવા દાખલ થાય છે, અને જૂના ધીરે ધીરે વિલય પામે છે. અર્થાત્ જે સમયમાં, જે ક્ષેત્રમાં દેવદ્રવ્યની વૃદ્ધિનાં જે સાધનો અનુકૂળ જણાય, તે સમયમાં તે ક્ષેત્રમાં તે સાધનો કામમાં લેવામાં આવે છે, અને તેમાં ફેરફાર પણ સંઘ કરતોજ આવે છે. ભાવનગરમાં ચાંદીના રથનો નકરો ૫હેલાં ૫ રૂ. હતો, તે ઘટાડીને સંઘે ૨૫ કર્યા છે. આવી જ રીતે બીજે પણ જ્યાં જ્યાં રથ, પાલખી, આંગી, મુકુટ વિગેરે નવી ચીજો તૈયાર થાય છે. ત્યાં ત્યાંનો સંઘ ત્યાંના સંયોગોને અનુકૂળ જુદો જુદો નકરો કરાવે છે. અથવા કારણવશાત તેમાં ફેરફાર પણ કરે છે. આથી કોઈએ એમ નથી સમજવાનું કે–આવી રીતે રિવાજોમાં ફેરફાર કરનાર સિંઘ અથવા તેમ કરવાનો ઉપદેશ કરનાર આવકનો ભાંગનાર ગણાય છે. જે એ પ્રમાણે રિવાજોમાં ફેરફાર કરનાર મનુષ્ય આવકના ભાંગનાર ગણાતા હોય, તો તો અત્યાર સુધીમાં સંખ્યાબંધ રિવાજોમાં ફેરફાર કરવા બદલ કેટલાએ સંઘો અને આચાર્યો આવકના ભાંગનાર થઈ જાય. અરે, ખુદ જેઓ “રિવાજોમાં ફેરફાર નજ થઈ શકે.” એવો સિદ્ધાન્ત પ્રરૂપે છે, તેમણે પોતે અત્યાર સુધીમાં કેટલાએ રિવાજોમાં ફેરફાર કરવાનો ઉપદેશ ઘણાં ગામોમાં આપ્યો છે, અને કોઈ કોઈ મણે ફેરફારો કરાવ્યા છે પણ ખરા. તો પછી તેઓ પોતે આ નિયમને ભોગ થઈ પડે કે નહિ ? એનો વિચાર વાચકોએ સ્વયં કરવો જોઈએ છે.
પરનું વતતઃ તેવું કંઈ છે જ નહિં. બોલી બોલવા જેવા રિવાજેમાં ફેરફાર કરવાથી આવકનો ભાંગનાર થઈ શકતું નથી. જેઓ એવા રિવાજોને ફેરવવામાં આવક ભાંગ્યાનું પાપ બતાવે છે, તેઓ વ્યકતિની આ ગાથાનો આશ્રય લે છે –
