________________
रत्नानि निधयश्चास्य, रणायातस्य मेऽग्रतः । અત્તર દિ ભવિષ્યત્તિ, દ્રો પત્રાવ દલ્લિનઃ II૧૮TI
જ્યારે ભરત રણસંગ્રામમાં મારી સામે આવશે ત્યારે તેનાં ચૌદ રત્નો અને નવ નિધાન એના બચાવ માટે આડે આવશે ખરાં? જ્યારે હાથી વૃક્ષોને ઉખેડતો હોય ત્યારે વૃક્ષનાં પાંદડાં વૃક્ષને બચાવી શકે ખરાં ?
जगत्रयजनं जेतुमलंभूष्णुर्भवान् भुज ! ।
कातरो भ्रातरं हन्तुं, तं त्वां वीरीकरोम्यहम् ।।१९।। હવે બાહુબલિ પોતાની ભુજાઓને સંબોધીને કહે છે, “હે ભુજાઓ! તમે ત્રણે લોકને જીતવા માટે સમર્થ છો, પરંતુ ભાઈ ભરતને મારવા માટે કાયર છો. પણ હવે તો મારે તમને વીર અને શૂરવીર બનાવવી પડશે. *
न कोपि समरे वीरः, प्रतिष्ठाता ममाग्रतः । इत्यूहिनस्तवायातो, भुज ! सांग्रामिकोत्सवः ।।२०।।
હે ભુજાઓ! તમે ઘણા સમયથી વિચારી રહી છો કે યુદ્ધમાં અમારી સામે કોઈ પણ વીર પુરુષ ટકી શકે નહીં ! તો લ્યો હવે તમારી પરીક્ષા માટે રણસંગ્રામનો મહોત્સવ આવી રહ્યો છે.”
रे स्नेह ! मन्मनोगेहनिवासिनथ मास्य भूः |
अन्तरायी रणे स्नेहो, न हि वैरिजयप्रदाः ||२१।। હવે પોતાના હૃદયમાં રહેલા ભ્રાતૃસ્નેહને ઉદ્દેશીને કહે છે : “હે સ્નેહ ! તમે રણભૂમિમાં અંતરાયરૂપ બનશો નહીં, કેમ કે યુદ્ધમાં સ્નેહ શત્રુઓને જીતવા માટે બાધક બને છે.
स मन्मुष्टिप्रदीपान्तः, शलभीभविता स्वयम् ।
तमांसीवान्यभूपाला, न स्थास्यन्ति रणान्तरे ।।२२।। યુદ્ધભૂમિમાં ભરત મારી મુષ્ટિરૂપી દીપકમાં પતંગિયાની જેમ પડીને ભસ્મીભૂત થઈ જશે અને બીજા રાજાઓ તો અંધકારની જેમ ક્યાંય વિલીન થઈ જશે.
काश्यपी करमारूढा, कामिनीव विरोधिभिः ।
कदर्थ्यते हि यत् स्वैरं, त्वत्प्रभोस्तत् त्रपाकरम् ।।२३।। કોઈ સ્વચ્છંદી કામી પુરુષના હાથમાં ફસાઈ ગયેલી યુવતીની જેવી ઘોર કદર્થના થાય, તેમ શત્રુના કબજામાં ગયેલી પૃથ્વીની પણ તેવી જ કદર્થના થાય છે. એટલે જ બીજાઓનાં રાજ્ય ઝૂંટવી લેવાં એ તારા સ્વામી માટે લજ્જાસ્પદ છે.
षट्खण्डविजयात् तेन, जिष्णुता यात्ववाप्यत । अपूर्वजिष्णुतामाप्तुं, मत्तस्तामयमीहते ।।२४।।
૧. રાયવી-પૃથ્વી (શયની પર્વતમારા-૦િ કારૂ)
થી ભરતબાહુબલિ મહાકાવ્ય૫૦ ૩૮