________________
ચાર મૂલાતિશય
૪૫
અપાયાપગમાતિશય—અપાય’ એટલે ઉપદ્રવ, સંકટ કિવા અનિષ્ટ અને ‘અપગમ’ એટલે વિનાશ. અપાય એ પ્રકારના છેઃ (૧) સ્વાશ્રચી અને (ર) પરાશ્રયી, સ્વાશ્રયી પેાતાને આશ્રીને છે અને પરાશ્રયી પારકાને આશ્રીને છે. સ્વાશ્રયી અપાયના દ્રવ્યથી અને ભાવથી એમ બે ભેદ પડે છે. દ્રવ્યથી સ્વાશ્રયી અપાય એટલે રાગે અને ભાવથી સ્વાશ્રયી અપાય એટલે અન્તરાયાદિ અરાઢ દોષા, તીર્થંકરને એએ સર્વજ્ઞ ૠશા પ્રાપ્ત કરે ત્યાર બાદ પ્રાયઃ રેગ થાય નહિ તેમ જ એમનામાં અતરગ દ્વેષને અભાવ સર્વથા હૈાય. આ અપેક્ષાએ એમનામાં અને પ્રકારના અપાયના અપગમની ઉત્કૃષ્ટતા છે. એથી એમને સ્વાશ્રયી અપાયાપગમાતિશયવિભૂષિત કહેવામાં આવે છે. આ જ અતિશયને લઇને પવનની અને સર્વ ઋતુએની અનુકૂળતા રહે એમ ભાસે છે. માર્ગોમાં કાંટાની અધમુખતા પણ શુ આ જ અતિશયને આભારી ગણાય કે પૂજાતિશયને એ વિચારવું ઘટે.
પાશ્રયી અપાયાપગમાતિશયને લઇને અન્ય જનેાના ઉપદ્રવે નાશ પામે છે. જેમકે આસપાસના વિસ્તારમાંના જયરાતિ રાગના નાશ, પરસ્પરના વેરભાવની શાંતિ, ખેતરના પાકનો નાશ કરનારા તીડ વગેરેના—તિઓના અભાવ, અતિવૃષ્ટિ અને અનાવૃષ્ટિના– દુકાળના અભાવ તેમ જ સ્વચક્રના અને પરચક્રના ભયને અસ ભવ.
જ્ઞાનાતિશય—આના અર્થ જ્ઞાનની ઉત્કૃષ્ટતા એટલે કે સવજ્ઞતા છે.
પૂજાતિશય—તીર્થંકરની ભક્તિ નિમિ-તે દેવા જે કાર્યો પ્રતિહાર તરીકે કે અન્યાન્ય પ્રકારે કરે છે તે આ અતિશયને આભારી છે. આવાં કાર્યો નીચે મુજબ છે
-:
