________________
જ્ઞાતપુત્ર શ્રમણ ભગવાન મહાવીર
અર્થ થાય છેઃ મૂળિયું, શરૂઆત, પ્રથમ, મુખ્ય, પાયા, અમલ ઇત્યાદિ. ‘અતિશય’ એ ‘અતિ’ ઉપસર્ગ પૂર્વકના ‘શી’ ધાતુ ઉપરથી અનાવાયેલે શબ્દ છે. એના પુષ્કળ અને અધિકતા—ઉત્કૃષ્ટતા એમ વિવિધ અર્થ થાય છે. પ્રસ્તુતમાં ‘મૂલાતિશય’ને અર્થ મુખ્ય-પાયાના અતિશય (fundamental excellence ) હાય એમ લાગે છે. ‘મૂલાતિશય'ના અર્થ કઇ વિશેષત: પ્રાચીન કૃતિમાં દર્શાવાયા છે ખરા અને હાય તે તે કઇ ?
!
‘મૂલાતિશય’ એ અર્થમાં ‘અતિશય’ શબ્દ પણ કોઇ કોઇ વાર વપરાયેલા જોવાય છે. દા. ત. કલિકાલસર્વજ્ઞ' હૅમચન્દ્રસૂરિએ યોગશાસ્ત્ર ( પ્રકાશ ૧, કૈા. ૧)ની સ્વાપન્ન વૃત્તિ(પત્ર ૧આ)માં તેમ જ મલ્લિષણસૂરિએ અન્યચે ગવ્યવછે દ્વાત્રિ‘શિકા (શ્વેા. ૧)ની વૃત્તિ નામે સ્યાદ્વાદમજરી(પૃ. ૪)માં તેમ કર્યું છે.
સંખ્યા—મૂલાતિશય ચાર છે.
નામ અને ક્રમ—અનેકાન્તજયપતાકાની સ્વાપન્ન વ્યાખ્યા (ખંડ ૧, પૃ. ૪)માં ચાર મૂલાતિશયનાં નામ નીચે મુજબના ક્રમે દર્શાવાયાં છે :
(૧) અપાયાપગમાતિશય, (૨) જ્ઞાનાતિશય, (૩) પ્રજાતિશય અને (૪) વચનાતિશય.
આ ક્રમ તેા કર્તાએ આદ્ય પદ્યમાં ‘શ્રમણ ભગવાન' મહાવીરસ્વામી માટે વાપરેલાં ચાર વિશેષણેના ક્રમ અનુસાર છે. અન્યત્ર અન્ય કેમ પણ જોવાય છે. દા. ત. ભક્તામરસ્તોત્ર ઉપર વિ. સ. ૧૪૨૬માં ગુણાકરસૂરિએ રચેલી અભિનવવૃત્તિના આદ્ય પદ્યમાં પૂજાતિશય, જ્ઞાનાતિશય, વચાઽતિશય અને અપાયાપગમાતિશયના ઉલ્લેખ છે.
