________________
૧૪
જ્ઞાતપુત્ર શ્રમણ ભગવાન મહાવીર
ક્રમ’ડળ, પત, ચામર, દણુ, બળદ, ધ્વજ, અભિષેક કરાયેલી લક્ષ્મી, માળા અને માર એ ખત્રીસ લક્ષણા પુષ્કળ પુણ્યશાળીને હાય.
અત્રીશ લક્ષણા પુરુષ— જેનાં નખ, પગનાં તળિયાં, હથેળી, જીભ, હાઠ, તાળવું અને આંખના ખૂણા એ સાતે લાલ હાય, જેનાં બગલને ભાગ, હૃદય, ડાક, નાક, નખ અને વદન એ છ ઊંચાં હાય, જેનાં દાંત, ચામડી, કેશ, આંગળીઓના વેઢા અને નખ એ પાંચ પાતળાં હોય, જેનાં આંખા, હૃદય, નાક, હડપચી અને ભુજા એ પાંચ લાંમાં હાય, જેનાં કપાળ, છાતી અને મુખ એ ત્રણે પહેાળાં હાય, જેનાં કઠ, સાથળ અને પુરુષચિહ્ન એ ત્રણે નાનાં હાય અને જેનાં પરાક્રમ, સ્વર અને નાભિ એ ત્રળું ગંભીર હાય તે પુરુષ બત્રીસલક્ષણૢા જાણુવે.
w
આમ જે ૩૨ લક્ષણા ગણાવાયાં છે તેના ૧૦૮ અને ૧૦૦૮ લક્ષણામાં સમાવેશ થાય છે કે કેમ તે જાણવું ખાકી રહે છે. વિશેષમાં ૧૦૮ લક્ષણાનાં નામ હજી સુધી તે મે કાઇ પુસ્તકમાં જોયાં નથી. ૧૧૦૦૮ લક્ષણા માટે પણ એમ જ છે.
લાંછન અને લક્ષણમાં તફાવત— આ બાબત કાઇ ઉલ્લેખ મને મળ્યે નથી. મારી કલ્પના એ છે કે ૧૦૦૮ લક્ષણામાં લાંછનના અંતર્ભાવ થાય છે અને લાંછન એ વધારે આગળ પરંતુ લક્ષણ છે.
૧ આ પૈકી સ્વસ્તિક અને ચક્ર તથા ૩૨ લક્ષણ્ણા તેમ જ જ‘દીવપત્તિ ( વ. ૩, સુત્ત ૪૨ ) માં જુદાં ગણાવાયેલાં ૩૭ લક્ષણા એમાં આવી જતાં હેાય તે એટલાંનાં જ નામ જાણવામાં છે.
