________________
તીર્થકરનાં લક્ષણે
૧૫ નિસીહવિસે ગૃહિણમાં કહ્યું છે કે પ્રાકૃત (સામાન્ય) મનુષ્યને ૩ર, બલદે અને વાસુદેવેને ૧૦૮ અને ચક્રવર્તીએ તથા તીર્થકરને ૧૦૦૮ લક્ષણે હોય છે.
જબુદીવપત્તિના ત્રીજા વક્ષસ્કારના ૪રમ સૂત્રમાં ભારત ચક્રવતીને હાથ અને પગે અનેક લક્ષણે હેવાનું કહ્યું છે. સાથે સાથે અડીં નીચે મુજબનાં ૩૭ લક્ષણે જઈણ મરહઠી (જન મહારાષ્ટ્રી)માં ગદ્યમાં દર્શાવાયાં છે –
૧ મત્સ્ય, ૨ યુગ યાને ધોંસરી, ૩ ભંગાર યાને એક જાતનું જળપાત્ર, ૪ વર્ધમાનક, ૫ ભદ્રાસન, ૬ શંખ (દક્ષિણાવર્ત), ૭ છત્ર, ૮ વ્યાજન=ભ્યાલવ્યજન=ચામર, ૯ પતાકા, ૧૦ ચક, ૧૧ લાંગૂલ, ૧૨ મૂસળું, ૧૩ રથ, ૧૪ સ્વસ્તિક, ૧૫ અંકુશ, ૧૬ ચન્દ્ર, ૧૭ સૂર્ય, ૧૮ અગ્નિ, ૧૯ ચૂપ યાને યજ્ઞને સ્તંભ, ૨૮ સમુદ્ર, ૨૧ ઈન્દ્રધ્વજ, ૨૨ પૃથ્વી, ર૩ પદ્મ, ૨૪ હાથી, ૨૫ સિહાસન, ૨૬ દંડ, ર૭ કાચ, ૨૮ ઉત્તમ પર્વત, ૨૯ ઉત્તમ ઘડે, ૩૦ શ્રેષ્ઠ મુગટ, ૩૧ કુંડળ, ૩૨ નન્દાવર્ત, ૩૩ ધનુષ્ય, ૩૪ કુન્ત, ૩૫ ચણિયે, ૩૬ ભવન યાને ભવનપતિનો આવાસ અને ૩૭ વિમાન યાને વૈમાનિકનું વિમાન.
– જૈન ધર્મ પ્રકાશ (પુ. ૭૯, અં. ૧૦-૧૧ ભેગા)
૧ આ ઉલ્લેખ પ્રમેયરનમંજૂષા (પત્ર ૧૮૩માં છે. ૨ આને લગતાં સંસ્કૃત નામો પ્રમેયરત્નમંજૂષામાં અપાયાં છે.
a મૂળમાં “ગાગર શબ્દ છે. પ્રમેયરત્નમંજૂષામાં એને અર્થ સ્ત્રીના પગનું વસ્ત્ર' કરાવે છે.
