________________
કર્મવાદનાં રહસ્યો તો કર્મ બાજુમાં બેઠું રહે પણ તેથી તે કંઈ ખસી જતું નથી. એ તો બારણા બહાર અડો જમાવીને બેઠેલા લેણદાર જેવું છે – જેવા તમે હાથમાં આવ્યા કે તુરત જ તે વ્યાજ સાથે પોતાનું લેણું વસૂલ કરી જ લેવાનું. આજે ભવનું નિમિત્ત આપણા માટે સાનુકૂળ છે તો આપણે તેનો લાભ લઈ પ્રબળ પુણ્યકર્મો બાંધી લઈએ અને ગાઢ પાપકર્મોથી બચી જઈએ.
હવે આપણે બીજાં નિમિત્તોની વાત કરીએ કે જેના ઉપર વત્તેઓછે અંશે આપણો કાબૂ છે. આપણે તેનો સહારો લઈને દુઃખદાયક કર્મના વિપાકને આઘો-પાછો કે ઓછો કરી નાખીએ. આ કામ ઘણી વાર આપણે અજાણતાં પણ કરી લઈએ છીએ. માથું દુઃખે અને તાવ આવે એટલે કંઈ દવા લઈને કે ઔષધનો ઉપચાર કરતાં તાવ ઊતરી જાય અને દુખાવો ઓછો થઈ જાય. આ દ્રવ્યનું નિમિત્ત છે. દ્રવ્યના નિમિત્તે કર્મના દુઃખદાયક વિપાકની અસર આપણે ઓછી કરી શક્યા. મુંબઈ જેવી ભેજવાળી હવામાં દમ જેવો વ્યાધિ વરતો હોય તો સ્થળનો ફેરફાર કરી ચૂકી હવાવાળા પ્રદેશમાં ચાલ્યા જવાથી કર્મનો ઉદય એટલો પીડાકારક ન રહે. ખૂબ ગરમી સહન કરવાની હતી પણ આપણે કોઈ ગિરિમથક-હીલ સ્ટેશને જતા રહ્યા. ગરમી ભોગવવામાંથી છટકી ગયા. આગળ ઉપર જેની ચર્ચા કરી ગયા તે ભાષામાં કહીએ તો વ્યાધિના પરિપાકરૂપે કર્મ વેદનાથી ભોગવવાનું હતું તે કર્મ વિપાકથી ન ભોગવ્યું પણ દ્રવ્ય કે ક્ષેત્રનું નિમિત્ત લઈને પ્રદેશોદયથી ભોગવાયું આ સામાન્ય જેવી લાગતી બાબતોમાં પણ રહસ્ય રહેલું છે.
તીર્થક્ષેત્રમાં ગયા અને તેના પ્રભાવથી ધર્મની પ્રવૃત્તિમાં વધારો થયો એ પણ ક્ષેત્રનું નિમિત્ત છે. કલબમાં ગયા અને જુગાર રમવા બેસી ગયા. જીવનમાં ડગલે અને પગલે આપણે દ્રવ્ય અને ક્ષેત્રનાં નિમિત્તો લઈને કર્મોના ભોગવટામાં ફેરફાર કરતા જ રહીએ છીએ.
કાળના ઉપર આપણો એટલો અંકુશ નથી હોતો છતાંય તેની વાત કરી લઈએ. કારણ કે પવન જેવો પવન પણ યોગ્ય રીતે સઢ ખોલી