________________
૧૧. નિમિત્તોનો પ્રભાવ
ઉદયમાં આવતા પહેલા કર્મોમાં કેવી રીતે ફેરફાર થઈ શકે છે અને કર્મ ક્યા પ્રકારે ઉદયમાં આવી શકે છે તે ઉપર આપણે વિચાર કર્યો. બાંધેલાં કર્મોમાં ફેરફાર કરી શકાય, વિપાકોદયથી કર્મ ભોગવાય, પ્રદેશોદયથી પણ કર્મનો ઉદય થઈ શકે. ઇત્યાદિ બાબતોની આપણે ચર્ચા કરી. સામે ચાલીને કર્મને ખેંચી લાવીને મહાપુરુષો કેવી રીતે કર્મો ભોગવી લે અને કેટલાક જીવો અનુકૂળતા જોઈ અશુભ કર્મોને ભોગવી લેવાનું પસંદ કરે એ બધી વાતોને પણ આપણે સ્પર્શ કર્યો. એમાં વૃત્તિઓ નિર્મળ કરવાની બાબતમાં અને સારી પ્રવૃત્તિ કરવાની બાબતમાં આપણે સરળતાથી પુરુષાર્થ કરી શકીએ છીએ.
બાકી કર્મના સ્વરૂપોદયને અયોગ્ય સ્થાનની વાત અને પરપ્રકૃતિ કર્મના ઉદયમાં આવવાની બાબત આપણે ઝાઝું કરી શકીએ તેમ નથી. સામેથી ચાલીને અશુભ કર્મોને ખેંચી લાવીને તેનો ઉદય વેઠવાની વાત પણ ઘણેભાગે આપણી તાકાત બહારની છે. છતાંય ધર્મપુરુષોએ થોડેક અંશે આ વાતને આપણાં ધાર્મિક અનુષ્ઠાનોમાં વણી લીધી છે જેથી આપણને તેનું થોડુંક ફળ તો મળ્યા જ કરે. તપશ્ચર્યાના આપણા બધા પ્રકારો આ પ્રક્રિયાના એક ભાગ જેવા જ છે. આ ઉપરાંત કર્મના દુઃસહ્ય ભોગવટામાંથી બચવાના બીજા માર્ગો છે. જેનો આપણે સહારો લઈને કેટલેક અંશે બચી જઈ શકીએ. અજાણતાં આપણે ઘણી વાર આમ કરીએ છીએ ખરા, પણ તેની પાછળના સિદ્ધાંતની આપણને જો જાણકારી હોય તો તેનો પૂરો લાભ લઈ શકાય.
પુણ્યકર્મનો ઉદય તો આપણને ગમે છે તેથી બહુ ઓછા માણસો તેમાંથી બચવાનો વિચાર કરે છે પણ પાપકર્મના ઉદયથી બચવા તો સૌ તત્પર થઈ જાય છે કારણ કે તે વેદના આપે છે – દુઃખ આપે છે.
૫૮
